27.1.09

ADN


ADN

Stou lendo i aprendendo
Que la nuossa bida ye un purfeito rendelhado.
Cada minuto, cada hora, cada die,
Las células rendan antre eilhas sien parar …
Sien por esso – marabilhoso – you dirie
De modo algun se deixaren anredar!

L filo que la renda bai urdino,
Pula sigla ADN cunstituído,
Chegarie de la Tierra anté l Sol,
Nua escalada an forma de caracol,
Bárias bezes indo i benindo,
Ora fechando, ora abrindo …

Los escalones ancuntables dessa escalada
Cun funciones genéticas registrada,
Nas letras (A-T; G-C) codeficados
Nucleótidos son chamados.

Stupenda marabilha! Beneraçón!
I inda hai aqueilhes que persisten
A firmar que los milagres nun eisisten.

(l'oureginal) ADN

Estou lendo e aprendendo
Que a nossa vida é um perfeito rendilhado.
Cada minuto, cada hora, cada dia,
As células rendam entre si sem parar …
Sem contudo – maravilhoso – eu diria
De modo algum se deixarem enredar!

O fio com que a renda se vai urdindo,
Pela sigla ADN constituído,
Chegaria da Terra até ao Sol,
Numa escada em forma de caracol,
Várias vezes indo e vindo,
Ora fechando, ora abrindo …

Os degraus, incontáveis dessa escada
Com funções genéticas registada,
Nas letras (A-T; G-C) codificados
Nucleótidos são denominados.

Estupenda maravilha! Veneração!
E ainda há aqueles que persistem
A afirmar que os milagres não existem.

José Francisco Fernandes - Padre Zé.

Buonas nuites
i ADN an rebolhiço

26.1.09

Rua Dona Olívia


Muitos cicuiranos deixaram a sua terra e partiram por esse mundo além.
Entre eles conta-se Olívia Vasco, filha do tiu Manolacas. Depois de muitas andanças, acabou por
se fixar em Leiria (Gândara dos Olivais) onde era conhecida por Dona Olívia.
Quando faleceu, ainda muito nova, a sua generosidade não foi esquecida e o povo, que a amava, deu o seu nome à rua onde morava.

25.1.09

Çreijas brancas



L’ alberoto i l rugido de las máquinas atelundraba toda la Senhora, retumbaba nas cortinas de la Ferreira i tornaba pal Bárrio Alto adonde las personas más aquestumadas a oubir la chiadeira de los carros de bacas de tiu Branco no acarreio, pronto se furan arrimando a la polareda i al esgaçar de galhos salagres cume menudas na ramalhada.
Metie duolo ber aqueilha arrinqueira de çreijeiras brancas, uas cinco ou seis, birada caras al çponer de l sol, guardianas de l camino que chubie adreitos a la casa de Tiu Cristo cume ua queluobra a buoltas para melhor ancarrapitar la cuosta. A cada palada no tuoro ou na rama era cume se me estebissen a belhiçcar ou a dar uas buonas lambadas cume a las bezes me caien anriba por bias de algun atrasiar juldeiro aspuis de l tocar las trindades … ber esmenhuçar çreijeiras tán fermosas, ua deilhas daba brancas i brumeilhas, que l maior mal que habien feito era cunsolar gentes i páixaros cul doce fruito de carón duro fazie chorar la fuonte que tanta çreija lhabou, apanhadas de l suolo ou roubadas dalgun galho. Nun haberie más sítios para poner casas?! Lhougo na barreira soalheira de piçarra branda an frente a la casa de quien eilhi splanchou i dou agarimo a las armanas de la çreijeira de los Melindros (más tarde de tiu Gin) que a un tiro de lapada quedaba guardiana de todas las outras!
L camino quedou más alto, las paredes de las huortas quaije tapadas, la fuonte de la Senhora esquecida i las casas de tiu Coxo i de Tiu Maraxo acupórun l campo de l camino i de las çreijeiras. I fui tiu Emílio que ajudou a matá-las, tiu Emílio que antón bibie na casa que habie sido de sou abó, Emílio Rá.
Tiu Emílio Rá, pai de tiu Xanola, de Tiu Cagón, de Tiu Lazarete (Lázaro Rá) i de tie Hermínia (la mulhier de tiu Cristo), era guarda an Miranda i cunta-se que un die biu, nua de las sues rondas, uas çreijeiras que dában çreijas brancas! Cume an Cicuiro las çreijeiras se dában bien, tratou lhougo de poner i anxertar a la sue puorta aqueilha culidade de tán gustoso fruito. Zde antón para cá, más ou menos maduras, cun más ou menos cocos, nun hai persona ou milpiendena que nun le guste la decendéncia de las puias de tiu Rá.
.
Buonas tardes
i carones çcarnados

24.1.09

Poesia sim ou não / Poesie sí ou nó

Poesia sí ou nó

Yá tomei ua resoluçón:
Nun escrebir más an berso.
Mas, se nesto iou fazir quebra,
Dius me deia absolbiçón:
Pus la berdadeira poesie
Fai parte de l Ouniberso.
Ye cume un manar d’auga frie
Oufrecendo-se a quien passa
I scorrendo d’ua peinha
Cun todo l gusto i de graça.
Sien eilha la piedra, ai que dura:
I an safara tierra probe,
Adonde irie iou achar
La frescura dun alfobre?

l'oureginal Poesia sim ou não

Já tomei a resolução:
Não escrever mais em verso.
Mas, se eu nisto fizer quebra,
Deus me dê a absolvição:
Pois a autêntica poesia
Faz parte do Universo.
É como um jorro de água fria
Ofertando-se a quem passa
E escorrendo de uma rocha,
Com todo o gosto e de graça.
Sem ela a pedra, ai que dura:
E em safara terra pobre,
Onde iria eu encontrar

A frescura dum alfobre?

Mogofores 19/11/200?

José Francisco Fernandes

Aspuis destas letras un queda sien palabras! Este cume outros. muntones! qual l más guapo. letras que amborrachan i que dán tino.
Çculpai algua traduçón menos bien cunseguida Sr Padre Zé
i ubrigado por mos dar cachicos únicos cume este.

Buonas tardes
i bersos alegres

22.1.09

Cicuiro - De tierra an Tierra

Uas letras suobre Cicuiro salidas no Jornal Nordeste no passado die 20.

1 - Cicuiro – ua apersentaçon

Cicouro aldeia velhinha
Do planalto mirandês
Tens Espanha por vizinha
Neste torrão Português
No passado foste vigia
Contra o vizinho leonês.

Teu velho povoado
É por uma cruz dividido(o ribeiro e a estrada)
Que te abraçam como amigo
Entre Constantim e São Martinho
Tens marcos junto ao caminho.

Com tuas águas puras abundantes
Brotando do teu próprio seio
Com boas terras ao meio
São prazer dos habitantes
E, desde tempos distantes.

Com teus frutos bons e abundantes
Tais como as cerejas brancas-amarelas
Cultivadas por estes habitantes
E, tão raras nas redondezas
Gentes humildes e constantes
São bem dignas destas terras.

Ye cun estes bersos que Tiu Antonho Andrés (Tiu Andreia), fai un dezeinho brebe desta tierra ancalacrada antre l Sierro de l Naso i las praineiras de Castielha. Las sues ouriges pérden-se ne l tiempo i por falta de studos más fondos inda nun se chegou a ningua certeza suobre esse nacer, muito se çcutindo inda subre l sentido de la palabra Cicuiro: que ten a ber cula tribo sturiana de ls Cigurris, ou romana que tamien an Eitália hai un Castro Cicurio, ou de l basco zikirio que quier dezir centeno (la tierra de l Centeno), chamadeiro este poderie star an relaçón cun Baldeon que, segundo outros tenerie a ber cun molinos.
Tenerá ganhado amportáncia cul Carril Mourisco que entra an Pertual, na Cándena, a scassos cinco cientos de metros de la pobaçon i acerca de dous balhes fartos an auga i sustento de las béstias ousadas nas cargas: Balhe de los Lhameirones a dous tiros de lapada de la raia, adonde hoije ye la mai d’auga i l Balhe de la Baglina, adonde nace l ribeiro de Matáncia que cuorre pul meio de l lhugar i aspuis se torna afluente de l’Angueira.
Cicuiro ten quatro bárrios: La Pataca - que segun la tradiçon ye l sítio más antigo i adonde hai la purmeira fuonte de l lhugar, scabada na piçarra -, L Palumbar, La Eigreija i L Bárrio Alto, este último más nuobo i para adonde las casas se spargirun zde ls anhos sessenta / setenta de l séclo XX.
Siempre Cicuiro bibiu de l’auga i cun eilha. Cunta-se que por bias desso l purmeiro poblado tenerá sido nos Castros / Peinha Redonda / Molineira, sítio más ameroso mas cun poucas nacientes neçairas a la populaçon. Nacientes cubiertas i abrigadas de la broça, que inda hoije mánan i que stán spargidas pul lhugar, tenemos la Fuonte de la Senhora, más antiga, tapada por ua laja única que más parece la capa dua anta, la fuonte de l meio de l lhugar tamien chamada de Fuonte de Tie Rita, ou de Tiu Praça i la Fuonte de Baixo que inda hoije bota pa l chafariç la auga que sobra. Estas últimas feitas no séclo XX.
Antre 1940 i 1960, dou-se un grande oumento de gentes deribado tamien de colheitas más fartas por bias de l arroteamento de las buonas tierras para trigo i batatas, cumo por eisemplo los Cousses, Facho, Lhagonica, Prado, Raposeiras i Punta de Riba de l Monte, todas eilhas na lhinha antre l lhugar i la raia. Este crecimiento de populaçon ampeça a abaixar cula eimigraçon para Fráncia, Canadá - adonde están famílias anteiras - Brasil, Almanha i más tarde Spanha, todo esto ajuntado a la migraçón para outras cidades cume Porto, Lisboua, Miranda i Bregáncia.
Hoije bibe suobretodo de l trabalho na agricultura, agropecuária, silbicultura, cunstruçon cebil i serbícios an Spanha, Miranda i Samartino.

Alcides Meirinhos

Buonas tardes
i buona suorte.

19.1.09

Flipes






Buonas nuites
i buona suorte!

17.1.09

Tiu Flipe

Este retrato tén ua stória, nó mui alegre, mas que se cunta an pouco más de dues lhinhas:
arrimado a 1900, par de anhos más ou menos que al cierto sólo se sabe nos arquibos de l tribunal de Miranda, andaba un rapazola de Custantín a runsiar ua moça cicuirana, cousa que nun era de muito agrado de los lhados de Cicuiro adonde tamien habie antressados nas risas de la moça. Cun manhas ou por un acauso, alhá para Baldeglina la zaragata fui fuorte i por bias desso l rapáç de Custantín quedou más muorto que bibo, cume l pobo cunta, "nunca más fui home" que zdede antón se quedou a chamar "Tiu Apaliado". Un desses cicuiranos era Filipe da Ascensão Pires, un pastor, boieiro, lhabrador i agricultor analfabeto. La cuonta bai a tribunal i l que se sabe ye que Flipe bai deportado pa la Índia (adonde daprende a ler) i aspuis para Luanda d'adonde regressa para fazer parte de la guarda "fura sacos", nome dado a Brigada Fiscal de antón. Por esso las dragonas, que nunca nos ombros quedarien se por acauso nun daprandisse a ler i a screbir, cousa que sólo fui possible aspuis de ua cundanaçón an tribunal!
Cunta-se que a partir desse tiempo nunca más las mocidades de Cicuiro i de Custantín se chaldóran a gusto i que ua chiçpica de nada era motibo para poner an labaredas todo l Carril Mourisco.
Inda bien que hai cuontas que nun dúran siempre!

Buonas nuites
i scrita alegre.

14.1.09

Cicuiro

Saliu hoije ne l Jornal Nordeste no campo, De Tierra an Tierra, ua crónica suobre Cicuiro feita por Carlos Ferreira, giógrafo mirandés, studioso i autor, antre outras cousas, de l "Estudo de Geografia Rural e Regional".

Oubrigado.



Cicuiro

Cicuiro ye fraguesie de l cunceilho de Miranda de l Douro (20 Kms a N) i cunfronta al Naciente i Sul cula fraguesie de Costantin, al Poniente cula fraguesie de San Martino i al Norte cula Tierra spanhola d’Aliste (Bibineira, Arcilleira i Mobeiros). La ária de l sou termo ten 1451 ha. Na fraguesie an 1527 morában 28 bezinos, an 1796 tenie 46 fuogos para 160 moradores i an 2001 éran 88 para 105 moradores. Atualmente la Junta de Fraguesie ye la única de l cunceilho eileita de braço alhebantado an plenário de to ls moradores.
Anque seia ua pequeinha fraguesie de frunteira, ten ua de las abadies mais grandes i pimponas de l Praino. Hai quien diga que fui Diogo de l Porto, rico criador de ganado cicuirano i morador an Sebilha que, an 1594, se la oufereciu a l’eigreija de la sue tierra.
Cicuiro, para alhá de ser tierra de cereijas, fui siempre tierra de muito trigo, centeno i subretodo de muito i bun ganado. Las sues muitas malhadas, ls sous muitos cerrados i la muita auga de ls sous balhes, fazírun deilha tierra buona i farta.
L’eigreija de Cicuiro stá a ua altitude de 830 metros i l termo stá assente subretodo an terrenos de piçarra (xistos ourdobícicos). La ribeira de Cicuiro lhieba las augas de la freguesie pa la ribeira de la Matáncia i esta pa la ribeira d’Angueira. A 914 metros d’altitude, nua cucruta de la Sierra de l Mourigo, que nós chamamos Sierra de la Lhuç, ye nesta freguesie que queda l puonto mais alto de l cunceilho de Miranda. L ourago desta aldé ye San Juan Batista.

.
Carlos Ferreira
.

Buonas nuites
i buonos studos

12.1.09

La Marçuola 2

l cabanhal de la Marçuola

Antre canales i falhas de cabalhos l fumo iba-se espargindo zde l telhado para loinge de la Moraige assoprado pul aire que friu sonaba de los lhados de la Lhuç i cume tantas bezes era seinha de forno rojo capáç de cozer ua buona dúzia de fogaças de centeno, sustento purmeiro de qualquiera casa a espera de matáncias que nun tardarien. Galha deiqui, cepa deilhi, todo serbie para calcer l lajedo, anté las sobras d’ua capa bielha, nialeiro de pulgas i chizmes. Defeito de la lhana ou de l bechedo, l cheiro ampestou meio termo de la Canhada anté Fuonte Espino i fui neçairo l dobre de lheinha para que l pán nun quedasse cul sabor a piolho assado. L resto corriu cume de questume, ua a ua aspuis de esperar la sue béç na pála, alhá se iba cumponendo la nialada de bolhas terminada cula ladainha:

Sán Bicente t’acrecente
Sán Juán te faga pán
Santa Maria te deite
La sue bénção.
E an honra de Santa Maria
Un Padre Nosso i ua Abé Maria.

Forno fechado, que antre troça, tranqueiros e palameira l calor nun debie salir, qual furmiento cozedor i acrecentador de torradas.
Bien s’admirou Marcelina que aquél die los dous filhos de Luís nun le fussen a pedir para fazer tostadas calientes bien más saborosas que l rescanho seco i duro inda na caixón, talbéç que andebissen alhá pa la carreira de los doze an busca de algua castanha de rebusco. Eilhes aparecerien mal la fome apertasse que garotos de barriga seca nun quédan muito tiempo loinge de la códea.
Mas la falta de los dous espargiu-se pul pobo cume l fumo pul termo: dous ninos zaparcidos, dous antenados de quien eilha nun gustaba!
Rebirou-se l termo, arrancoran-se lajas de la çpensa i de la cozina, acusou-se Marcelina que los habie cantusado. Fui la Marçuola! boziaba-se a pulmón cheno no Palumbar adreitos a la Pataca, sonidos que fazien eco no Bárrio Alto i Buolbie a la Eigreija.
Bien se podie Marcelina matar cula berdade que naide la oubie, pus cume se dezie que nun gustaba de los garotos … ou serien eilhes deilha? Essa question naide la habie puosto i passados quaije quatro anhos de zaparcimiento, estaba quaije a ir presa por ua maldade que nun fizo. Rezou a Santo Antonho todas las nuites para que l trazisse a casa los filhos de l sou Luís, que sien esso talbéç até nien él cunseguisse acraditar na sue einocéncia.
Aqueilha manhana, inda a la lhuç de la lhuna, antes de se botar a camino de l tribunal de Miranda, na cumpanha de Luís i dous guardas que al melhor la iban a cerrar nun calabouço, ou inda pior, antrou no cabanhal an busca d’uas menudas i acendalhas para calcer uas sopas de alho pal dzaiuno que la tirada era algo grande para stómado angurriuado de tán fartas fomes. Meio a ampalpar antre dous guiços, mirou para un búltio anroscado a dous cuolmos sobrados de la matáncia nua esquina cual perro de ganado al redor de casa necessitado de más côdea que l pastor poderie dar.
- Ála pa las oubeilhas! Á que guardián me saliste! Cuuuxo.
Lhebantan-se nun rodión dous búltios de l meio de la palha, cun más miedo que ua alma an frente de mil Luciferes quando Marçuola, inda más assustada, dá un poulo al para trás i chama l sou Luís cun bóç escundida nas gorjas i a çaçamelar. Ancaran-se los trés cun uolhos de cruja, bien abiertos, espantados, sien acraditar no que estában a ber: los ninos de Luís habien tornado al cabanhal sítio de tanta anzona an garoticos.
Por milagre de Sant’Antonho ou ganas dun Dius Maior, quedou Marcelina salba dun crime que nunca fizo.
Mas Marçuola se quedou!
.
Buonas nuites
i buonas fornadas

11.1.09

La Marçuola1

Do dia dois de Novembro
Ao vinte e quatro de Junho
Andaram dois inocentes
A peregrinar pelo mundo.

Um era de dez anos
Outro onze ou pouco mais
Muitos desgostos causaram
Esses tristes a seus pais.

Partiram para Castela
Foram pela estrada acima
Com sentido de chegar
A terras de Andaluzia.

Perderam-se pelo caminho
E a Madrid foram dar
Onde foram recolhidos
No asilo da caridade.

Lá estiveram quarenta meses
Sem ninguém deles saber
Muito bem os ensinaram
A ler e também escrever.

Ao fim desses quarenta meses
Deram-lhe a liberdade
Lembraram-se de seus pais
Puseram-se a marchar.

Quando vinham no caminho
Esses tristes peregrinos,
Roubaram-lhe o que tinham
Ficaram mais pobrezinhos.

Chega a noite e tão cansados
Deitam-se a descansar
Entre palhas e arados
Num cabanal familiar.

Santo António Divino
Vós sois uma luz soberana
Guardastes nossos meninos
No monte de Guarda Rama.

Santo António Divino
Divino e verdadeiro
Trouxestes nossos meninos
À povoação de Moveiros.

Levanta-te meu marido
Com muito gosto e alegria
Apareceram nossos meninos
Ó meu Deus de minha vida.

Nota1: esta cuonta fui recolhida por Aida Fernandes que la oubiu a Tie Marie da Cruç ende por amprecípios de la década de nobenta de l séclo passado. Un de los garoticos que se escapou era l bisabó de Ramiro, inda nino por buolta de 1870 (?).
Nota2: falar de Santo Antonho an Cicuiro, ye falar de l die dieç de Janeiro, la fiesta de los antremoços, de l lhume e de l foguete d'alborada que hai muitos anhos tiu Anicetro botou aspuis de l nacer un garoto. Hoije ye l die de Narciso Monteiro / Perrera. Un abraço para el.

Buonas tardes
i buina suorte.

5.1.09

Auto de todo mundo e ninguém

Hai uns tiempos atrás, Manolacas truxo a la baila dous cascos de quelóquio escrebidos por Tiu Delgado: un de traço relegioso - Amor de amargura ganhado pelos cristãos - e outro de traço profano - Auto de todo mundo e ninguém.
I ye deste último que bos bou a falar, pus la purmeira parte (más ou menos dues fuolhas i meia) ye ua recumpilaçón de Gil Vicente de l auto cul mesmo nome, mas la sigunda parte ye toda oureginal (más ou menos uito fuolhas) escrebidas por él.
mas neste casco ua cousa chama a la atençón: la figura Cagão, que ye quien termina la parte un i la parte dous. Este nome solo puode tener ua ourige que ye tiu Cagón i diz assi:

Outra coisa vos ofereço
E talvez lhe acheis graça
Temos ali boa e fresca
A porta do Sr. Praça.

Tiu Praça era quien tenie l quemércio mesmo an frente a la fuonte de l meio de l lhugar, más tarde chamada fuonte de Tie Rita (la mulhier de Tiu Praça) i fresca solo poderie ser l'auga, que l bino ye outro género.
Tamien dous lhugares són lomeados:

Agora os de Constantim
Podiamos-vos convidar
Mais para que vejades que somos honrados
Não vos queremos maltratar.

E para os lados de S. Martinho
Tínhamos muito que contar
Mais como são nossos amigos
Não os queremos enfadar.

I la paga era dada no final de ber la cuonta ...

Se não sabeis o que heis-de dar
Eu já vos o digo primeiro
São ovos, presuntos e chouriços
E senão dai-nos dinheiro.

Fim

Nota: manuscrito datado de 30 de Deziembre de 1951 transcrito de la obra
GEFAC - TEATRO POPULAR MIRANDÊS - Textos de cariz profano, Almedina 2002.

Buonas nuites
i toca a queloquiar

2.1.09

Delgados

Tiu Delgado: home de saber, escrebiu los cascos de dous quelóquios, ansaiou outros, ouserbador de l mundo i cuntador de cuontas cume más naide.
Pelo aburmelhado, falaba-me siempre grabe, a bien dezir, poderie chamá-lo de abó que por cierto él nun se amportarie. Qualquiera adjetibo que le ponga nunca será l bastante para l retratar cun palabras.




Buonas nuites
i buonas cuontas