20.6.15

L Pendon de Cicuiro i Pendones de Miranda

Cumo eiqui se deixa apuntado pul fenomenal cartç feito por Ana Afonso - Manjora de Tiu Manuel - esta cuonta ampeçou pul Pendon de Cicuiro, ou seia: l Pendon de Cicuiro ye l antoante desta reunion de Pendones.


Nesse die11 de julio, saliran Pendones de muito lhugar: León, diç que binte cinco; Alcanhiças, de la Birge de la Salud; Sayago, los Biriatos (muitos); i de l cunceilho de Miranda arrimado a doze.
L de Cicuiro yá stá belhico, mas até que nun se mande fazer un nuobo, bai a ser remendado para que puoda salir an qualquiera procisson sien meter bergonha.

la cuonta a seguir ye un cibo de la publicaçon que salirá l die 11 i que fala nos Pendones zde Fonso Anriqueç até hoije an Miranda. Buonas leituras:

"I.                   Pendones no Praino
17 de maio de 2014, assi cumo que a meia tarde, l Juntouro Giral de la Associaçon de Lhéngua i Cultura Mirandesa aproba las altaraçones statutárias no Centro de Musica Tradicional “Sons da Terra” an Sendin. Dessa aprobaçon de altaraçones sálen ls nuobos uorganos sociales de ls quales por andicaçon de l Presidente, Amadeu Ferreira you tamien quedei a fazer parte. Nun dezirei ancunfidéncia que mal traga al mundo se bos cuntasse que todo ampeçou nua cena reunion habida antre mi, Amadeu i Juan Ferreira an Lisboua ende por finales de outubre de 2013. A puntos andados na cumbersa, diç el: “mira, bamos a refundar la ALM que anda meio marimunda i cunto contigo para botar ua mano al nuosso patrimonho, que me dizes?” Quedei sien salida. “Pus cumo quergas,”  respundi meio sien tener cuncéncia de l que staba par benir.
Muito scugitei las eideias para ber se achaba ua punta de la maçaroca por adonde ampeçar a debanar. Tanta cousa me passou pula cabeça, uas melhores de fazer, outras que nada tenien a ber cun patrimonho, até que un die, iba you meio amboubado atrás dua robialba[1] nuns sbarrulhados de l Tanque, atrás de la eigreija de Cicuiro, quando quaije me chimpei por haber atopinado nua cantarie no suolo de l sagrado. “Mira que grande púscara que quaije me fizo chimpar i scachar la lente de retratar paixaricos!” Se nun la achasse tan dura inda le mandaba uns trompaços para saber l que era fazer atopinar las pessonas. Mirei-la más a modo i bi neilha un buraco al meio. “Olha quien era, tan sonsa i calhada, l que me ibas purparando”. Cul pie arrastrei l puolo i la broça que la cobrie i eilhi se apresentou, cula denidade dun rei, delorida por tanta pisadela i tropicon al lhargo de seclos, mas rejistente i pronta siempre a nuobas batalhas cumo se dun soldado eimortal se tratasse. Al meio, la buraca redonda siempre pronta a sigurar l palo de la seinha maior de l lhugar de Cicuiro: l Pendon!
Nun demorei más de un minuto naqueilha “cumbersa” cun la cantarie, i fui-me atrás de la robialba a ber se la retrataba bien porque la lhuç de l die andaba de feiçon. A cada balanciar de l rabo de l paixarico pousado nas piedras alhá apuntaba you para oubir l chlack de ls retratos mas cada beç aparecie na lente menos páixaro i más piedra de Pendon. Tornei atrás i apeteciu-me perguntá-le porque ye que inda nun la habien puosto deilhi para fuora apuis de yá por ende cinquenta anhos naide le dar serbentie, cual  puial znudo adonde ningua alma se calece al sol de eimbierno nien sinte l matraquelhar de la lhéngua a la selombra de agosto. Calhados quedemos, la piedra i you, nun dzafio de mirares, you tentando cumprender la piedra i eilha a ber se amanhaba modos de l dar outelidade, porque a quedar eilhi, inda serie arresquinada a dalgua parede de cortina, ou pior: serbir de liçace de fincon de cimento no amanhar de algua casa. Á liçace! … Liçace?! Eilhi staba l liçace dun patrimonho más antigo que Pertual: la piedra de l Pendon.
Peç me que inda aquel die telefonei: “… bamos a saber de los Pendones na Tierra de Miranda, porque todos los lhugares de l Praino han de tener sou Pendon, ou l que sobra del, seia panho, palo ou solo la mimoria de los más bielhos”.
Esta ye un pouco de la cuonta de l ampeço desta busca atrás de las nuossas raízes, pus cumo publica l Dr. Antonho Rodrigues Mourinho, “… L pendon bielho suspendo anquanto se nun reformar.[2]
i más adelantre …  “… Más de un pendon de damasco carmezin burmeilho cun sous cordones trinta e nuobe mil reis.[3] 1761 (folha 17)” refire-se al Pendon de Malhadas  que inda hoije dessa quelor se manten porque l de la Pruoba ye burmeilho i azul. Neste lhibro de Cuontas solo hai gastos maiores do que l Pendon: la reforma de la campana; la obra de pintores de la capielha mor i; l feitiu de la tribuna i retábulo de la mesma tribuna. Se telhar la eigreija i sou amadeiramento, tenie un custo de 18460 reis, podemos cun facilidade dar cuonta de la amportáncia dada al Pendon. Dende ser cunsiderado un fincon nas dinámicas sociales de ls bários lhugares de la region.
Cumo tal, podemos dezir que fui l Pendon la seinha de maior de todos los lhugares de l Praino i alredores[4].
Ye a partir de l Pendon de Cicuiro, nesse agosto de 2014,  que toda esta busca ampeça, até porque este mos amostra por un lhado las sues raízes leonesas – nos remos i quelores – i por outro tamien la bariante de l Praino, al apresentar trés farpas i nó solo dues cumo los de Leon.
De Cicuiro, San Martino, Custantin, Infainç, Paradela, Aldeinuoba, Pruoba, Bila Seco, Cérceno, San Pedro, Zenízio … las pessonas ampeçan a falar i a preguntar[5] suobre essa seinha maior de la nuossa eidentidade. Todos ls que achamos i ténen dalgua respunsablidade nas eigreijas ou nas juntas de freguesie quieren ajudar, ls padres tamien ban passando la mensaige durante las missas, giente al calhas que anda pulas rugas ou çcansa sintada nos puiales a la hora de la séstia. Dalguns, mormente cun menos de sessenta anhos, nun dan fé de nada, a las bezes nien de oubrir falar sequiera, mas a pouco i pouco la eideia fui-se spargindo i a la sigunda ou terceira beç las respuostas íban quedando cun más sentido sendo que passado por ende a meio anho yá las pessonas mos buscában dando anformaçones. An todo este recorrido que eiqui mos trai, ua eideia central ben a la flor: la proua de quien inda ten  Pendon i ua “nostalgie” daqueilhes que por ua rezon ou outra deixórun de lo ber a encabeçar las procissones nos dies de fiesta. Se nó, manginemos cumo quedarie hoije Manuel Preto al nun ber retratado an bibo l sou poema “Moços de San Martino”.
“Hai bien moços – I que moços!
An Samartino d’Angueira;
Quando fazen ua cousa,
Nunca la deixan a meio,
Siempre la fazen anteira.
Ye Guerrilha quien arrinca
L pendon de la buraca:
Alhá bai cun el nas manos,
Tan a gusto i a buntade
Cumo eirie c’ua cabaca.”
Andan foguetes no aire
De cinco stouros balientes:
L pendon yá bai nas eiras,
Lhieba-lo un moço nos dientes.”


Cuntan an Zenízio – adonde solo meio Pendon chegou até nós – an San Martino[6] i na Pruoba, que siempre no Martes de Páscoa[7] todos ls Pendones de l Praino se ajuntában no Naso.  Tamien se fala que dalguns eran tan altos que até dzafiában l freixo que habie a la borda de la lhagona. Outros, mocidades prouistas cumprindo ancianos rituales, “nos dientes lo lhebában[8] cumo demostraçon de fuorça i mística que la seinha Pendon representaba. Trazer estas tradiçones outra beç a la lhuç de l die será un cuntinuar a afirmarmos cumo hardeiros merecedores dua cultura que tantos outros antes de nós fúrun capazes de mos deixar sien nada pedir an troca. Cumo tal, apendonar bien alto i bien fuorte estas seinhas ye tamien regar las raízes dua eidentidade que naide an sou sano  juízo gusta de perder."



[1] Chasco Cinzento (Oenanthe oenanthe)
[2] Mourinho, António Rodrigues – Documentos para o estudo da Arquitectura Religiosa na antiga Diocese de Miranda do Douro-Bragança 1545 a 1800, Doc. N.º 157, Livro de Visitas e Capítulos da Granja de S. Pedro 1645, pag. 106
[3] Mourinho, António Rodrigues – Documentos para o estudo da Arquitectura Religiosa na antiga Diocese de Miranda do Douro-Bragança 1545 a 1800, pag. 110, Doc. N.º 165 Póvoa – Miranda do Douro, Livro de contas da Fabrica da Igreja da Póvoa e Malhadas.
[4] Algoso, Mora i Pinelo no cunceilho de la Bila inda hoije ténen sou pendon, assi cumo Trabanca de Mogadouro.
[5] La busca ampeça comigo i cun Maria da Glória Lourenço, de Custantin. Apuis, Duarte Cristal tamien de Custantin i Alfredo Cameiron de San Pedro que ten acumpanhado toda esta busca. Cumo anformantes, daremos nota de alguns, sien squecer outros que por ua rezon ou outra nun falamos mas que nien por esso son menos amportantes: Thierry Albeç de Cicuiro; Ademar Preto de Paradela; Antonho Carbalho de Infainç; “Tonecas” Ribas, Aldin Ribas, Zé Agusto Morgado, Fernando Cordeiro i Ramiro Fernandes de San Martino; Ancília Afonso, Delaide Monteiro i José Abílio Martins de la Speciosa; Ana Rosa Pires, Abílio Xisto  i Aureliano Ribeiro de Custantin; Marta Domingues de Zenízio; Tiu Manuel de la Granja de San Pedro i que na sue mocidade inda lhebou l Pendon nas procissones.
[6] Tiu Zé Agusto Morgado, de 92 anhos, diç que “podie nun ir todos ls anhos, mas si dou fé de haber ido para alhá nesse die. No marron alhebantában-lo i apuis toda la mocidade lo seguie até la capielha”.
[7] Pascoela ou Nasico. Deimingo apuis de l die de Páscoa.
[8] An todos ls lhugares adonde busquemos amboras de Pendones, haba Pendon ou yá nó, un dito atrabessa l Praino: “Era tan fuorte que até l lhebaba nos dientes! Aquilho si era mocidade!”