31.12.10

Cunsoada mirandesa

Esta cuonta de Natal yá eiqui fui publicada l'anho passado an pertués. Queda agora la berson nun mirandés meio alinhabado.

La rue St-Laurent staba quaije zerta. Nun fússen ls anfezados anfeites lhuminosos, a pingar de las arbles znudas i famélicas, que pintalgában ls restros de niebe atirados contra ls bordos de los passeios, nien se acraditarie qu'era la nuite de cunsoada.
L home, inda nuobo, quarenta anhos mal feitos, caminaba cun passada tonta, sin çtino, nun remar cansado contra la nuite anfindable, drobado pul peso de las recordaçones que le tenien crabado la dentuça ne l cachaço i teimában, raibosas, an nun le dar çcanso.
Las más antigas, anubradas mas inda assi felizes, éran cacos cada beç más zlidos de las cunsoadas de l'anfáncia an Miranda: la stralhante fogueira acesa pul antusiasmo de la rapaziada, carradas i carradas de lheinha queimadas nua einorme borralheira qu'alimentában nuite fuora las lhabaredas sfameadas de chegar al cielo; la missa de l galho, na Sé atrecida, cun la lhadainha de l padre a ressonhar pulas eimensas nabes, tan anterminable qu'até zacracionaba l saráfico Nino Jasus de la Cartolica cumo siempre regaladamente anstalado na sue guarida; la calhada buolta a casa, la paç pousada cumo palombas brancas ne ls beirales de ls telhados, ls passos a retumbar nas piedras lhisas i slúbias de la calçada mediabal.
Ne ls purmeiros anhos an Montreal, lhar d'eimigrantes atelundrados a saber de sentido pa la nuoba bida, éran nuites tristes, chenas de suidades mal curadas, de lhágrimas furtibas de la mai abafadas pulas squinas de la casa, çfraçadas por sunrisas apagadas.
Yá home feito, nua scapada custante a las fraquezas coladas para siempre a la piel, las nuites de cunsoadas éran passadas, nas más dibersas i einesperadas circustáncias, al sabor de las sues relaçones amorosas fríbolas, ienebriantes, sin cadenas. Quando las cousas corrien pa l tuorto, habie siempre ls braços abiertos de la casa de ls pais, las eiternas bolhas mirandesas, la calor dua alegrie más resignada i l bozeiron sano de l pai cheno de lhembráncias. Era a eilhas que se agarrában todos cula fúria de afogados nun mar stranho a que nunca pertencírun por anteiro.
Staba, agora mesmo, a oubir la boç de l pai: que rapaç este, dás fé mulhier?, nun habie presente de Natal que le serbisse. Solo tenie uolhos pa las faquitas mirandesas, até le saltában ls uolhos de la cara quando bie ua nas manos d'alguien. Inda mal se aguantaba nas piernas, parecie un perrico a saltar atrás de quien le amostrasse l dianho dua faquita. - Las palabras rudas ansopában-se de lhágrimas ternurentas. - Nunca bi ua cousa assi, l garoto parecie ambruxado. Cumo ye que se podie dar ua anzona dessas a ua nino! Solo se fússemos boubos.
La mai, selombra diáfana, sunrie, passaba-le la mano protetora puls pelos i, sin qu'eilhes se díssen de cuonta, iba-se çpedindo als poucos de l filho, de l home, suoltas, zde hai muito, las apeias a los calhos de la bida.
L findamiento de ls pais cobrara la redadeira lhigaçon ambelhigal als balhes floridos de l'anfáncia. L fascínio de las faquitas fura para siempre, assi l'acraditara, bencido pul mistério de las mulhieres. Mas cul correr de la bida, percipalmente nesta altura de l'anho, a caras culas lhembráncias assanhadas, cada beç se daba de cuonta cun mais crudeza de la fraqueza de las raízes que l'agarrában al suolo que pisaba, de la sue solidon. Ua solidon eimensa, delorida, que le arrepassaba las entranhas i abrie sucos fondos de tristeza que nada, nien mesmo las más ambolbientes abinturas amorosas, podie curar.
Quando chegou al Parc du Pertual, las piernas trémulas recusórun cuntinar la caminada sien norte, oubrigórun nel a sintar-se nun talho mesmo a la borda de l funtanairo adonde l lhion de piedra de la bica, seca nesta altura de l anho, lo ouserbaba meio stranho. Mais adelantre, l padron de ls çcubrimientos, scorreito i sbranquenhado, na sue frieza de piedra, era centinela begilante, andefrente a la perséncia del. Ne l telhado de l coreto, los palombos ancolhien-se uns acontra ls outros para se resguardáren de l friu cortante i tamien nun le dában atençon. Solo la manta de niebe que acubrie la calçada de l parque ye que s'arrastraba al ancuontro del pa l ambolber ne l sou abraço frígido.
Atrecido, staba çpuosto a alhebantar-se, cuntinar l calbairo de la caminada, quando, asselumbrado, pressentiu un búltio sintado al lhado del. Sin pinga de sangre, uolhos abiertos de spanto, reconheciu lhougo la figura anconfundible de l Nino Jasus de la Cartolica: rosado, la cartola na cabeça, cheno de proua na sue farpela de setin bordado a ouro de ls dies de fiesta, un sunriso fraterno zenhado ne ls beicicos anfantiles.
Oubedecendo a un aceinho de l Nino, l parque animou-se debrebe. Un grupo d'anjos abaixou de l cielo, aquemodou-se ne l coreto cun un farto strumental de harpas, cítaras i fraitas qu'anchírun la nuite cula magie de la sue música celhestrial. Lhougo de seguida, dous outros anjos, salidos de l friu, zdrobórun alba toalha de lhino anriba la niebe i serbírun an siléncio, ua probe cena de cunsoada cumpuosta de pan de centeno, chouriço i persunto.
L Nino, a dá-le la risa, sacou de la jabeira de la çamarra ua guapa faquita de cabo de madeira trabalhado qu'oufereciu al home.
- Reconheces? Ye la faquita de ls suonhos de la tua anfáncia. Podemos ampeçar a cenar.
L home, cumpassiadamente, nun ritual lhitúrgico, a saborear cada sfergante, cortou l pan an lhargas i gustosas fatilas, l chouriço an rodaixas finas i çumarentas, l persunto an lhascas quelor de rosa, cun firmeza i ua sabedorie que solo podie nacer de l fondo de la mimória ancestral.
Faltaba l bino mas lhougo de la boca de l lhion de l fontanairo ampeçou a manar an bica-abierta fresco i fuorte que arrecolhien na ambuça i sorbien sastifeitos.
Finda la cena, ls anjos arrecolhírun ls restros de quemido i ls strumientos musicales i bolórun, sin rugido, pa las perfundas de la nuite. L Nino Jasus de la Cartolica, un cachico mais quelorado puls eifeitos de l bino, tardou un redadeiro mirar ne ls uolhos de l home i purparou-se para se scapar tamien.
- La faquita - çaçamelou l home.
La suable mano de l Nino topou-le ne l ombro.
- Ye tue. Ye l tou presente de Natal.
Quando, sfergantes apuis, cun passo firme i decedido, l home tornou pa l apartamiento del, cula faquita ne l fondo de l bolso, era l garotico mais feliç de l mundo.

21.12.10

19.12.10

La Mona Negra - ua cuonta de Natal

Habie dous cepos no lhume, seinha de fiesta ou matáncia, que l más de la eimbernada l folhin de las paredes i de los canteados se acrecentaba cun l fumo de dous guiços ratunhados no cuncelhiu i alumiado por meio gamon metido nas lhares, an lhança adreitos afuora. Anton, solo l relhuzir de las bistas cobraba l mortiço i l negro de la cozina forrada cun meia dúzia de baras de fumeiro, al menos haberie botielho no Natal i nos Reis, ua escuridon lharga cumo nuite d’Eimbierno adonde antraba pul campo de las teilhas cabalho que serbien de chupon, ua racica de lhuna clareada de gelada. Negras i fries las nuites arrimadas a cada fin de més de las matáncias i de l Nino Jasus, menos aqueilha nuite de lhume fuorte i pote a bafiar l cheiro a polbo cun batatas i berças, candeia a gáç, turron de Mobeiros i meia quarta de nuozes i almendras mercadas na feira l Naso a uns comerciantes de por ende abaixo de las arribas. Á! que la cena si iba a ser de chupita. Tamien poderie spenhicar de las ubas guardadas an ramalhete na prieça de casa zde las bendimas! Todos los dies a mirar para eilhas i solo naqueilha nuite l botarie l diente apuis de tanta cuçpinha tener angulhido manginando l gusto que inda tenerien.
Malgarida, feita lhabandeira abanando l rabo pul lajedo de piçarra de la cozina, ora poulaba dun escanho para outro, assomaba-se a la prieça de casa mirando adreitos los colgadeiros de ubas de rei, ouferecie-se para ajudar a cumponer la mesa, ancabriolaba-se no regaço de sou armano más bielho que benira de Fráncia la purmeira beç apuis de soutranho haber passado a salto, ou anton pedie a Bitór que le cuntasse ua cuonta. Un tarabielho!
- Á! Sabes? perguntou el, hoije si te cunto la cuonta de l Nino Jasus apuis de cenarmos.
Mal maçcou las batatas i l polbo cun las ganas que tenie de oubir la cuonta, Bitór yá andaba no quarto anho de seminairo an Bregáncia i sabie andonar bien la cousa. Ua beç até se escapou de alhá para ir a ser lhabrador, de trator i todo! baliu la mai que mandou rezon a la Guarda de la Bila para que l prendíssen a el i a outro cumpanheiro i por esso tubo que tornar al para trás a saber de la sucada de las letras que deixara a meio. Si la pensou mas al fin saliu-se mal, agora que tenie faramalha isso tenie. Dezie-las tan bien que quaije todo mundo se ancreditaba nel. Nien l sermon de l bispo no Naso ancandilaba tanto cumo las palabras sérias de Bitór. Aposque si iba a dar un cura de purmeira auga.
Inda l azeite relhuzie na pocica de l queixo de Malgarida quando l armano antre dues garfiadas ampeça cun ar grabe i sabedor de cuontas:
- Sabes que fiesta ye hoije?
- Hoije nó! Diç que que manhana ye die de beisar un l Nino znudo que punírun nuas palhicas de centeno no presépio que fazírun l outro die na eigreija. Tenie tanto mofo que traírun nuns cestos de las paredes ambaixo l lhugar! Quien me lo cuntou fui Tie Bárbela. Bien que se me antolhórun dalguns monicacos para morar: uns canhonicos, un burro, ua baquita, até habie uns que estában bestidos de reis! I nien me deixórun pegar neilhes. Assi, tengo que me baler de las piedras i de las bolhacas para monas.
- Pus esse Nino bai a nacer esta nuite!
- Anton nun naciu yá? Perguntou Malgarida de l alto de sous cinco anhos acabados de fazer.
- Sí, buolbiu Bitór, mas sabes que todos los anhos l Natal ye la fiesta de l Nino Jasus. I cumpassiou la boç. Tamien todos los anhos quando nace, l Nino Jasus abaixa pul sítio de l lhume i deixa cousicas i lhembráncias nos çapaticos que las personas pónen a modos al pie de l murielho, ou na chubineia.
De cuntino ls uolhos de Malgarida parecien dues centeilhas i cumo un caramonico eilástico debrebe saltou de l escanho, botou-se a correr adreitos al quarto i an menos de nada se apresentou cul sou único par de çapatos, uns çapaticos de agulhetes feitos an calfe amarielho que sou pai habie mercado na feira de l Naso a fin de Berano. Arrodiou la mesa, barriu ua esquinica al pie de l estrefegueiro i yá se purparaba pa los deixar eilhi, nó un mas los dous, porque se esse Nino que dezien deixaba cousas nun çapatico, anton nos dous melhor parte l tocarie. I lhougo a eilha que nunca naide l habie dado nada a nun ser sue mai, ua beç, ua caiata de arrebuçado de San Marcos, agora más que esso nien l bestido d’ua mona sequiera … i se fur ua mona? Pensou. Tanto cumo eilha querie tener ua mona cun piernas, braços, pelo para peinar, bestidos para tirar i poner, lhabar, coser. Á mai! que buonas tardes de monas passarie.
- Nun los puodes deixar inda, porque El solo ben apuis de todo mundo estar na cama a dromir. Sabes que se bei giente espanta-se i apuis deixa todo nuas casas i nada nas outras!
- You tamien l quiero ber – tornou eilha – i bien gustarie que astanho me deixasse algo, el que nunca me deixou nada!
- Mira, apuis de cenar i de mos irmos a la cama, bonda deixares un çapatico tou ende na esquina de l estrefegueiro a ber se manhana ten algo alhá.
Outro remédio nun tenerie, mas solo un? I tan pequerrico? Inda cabie alhá ua monica ou anton ua bolsica de necras de bidro, ou l que l Nino Jasus pudisse abaixar pulas lhares, mas la mona siempre era más lebe que las necras.
Comiu de las ubas que tanta gana tenie, nuozes i terron, mas la eidiea iba siempre a parar no çapatico amarielho que haberie de deixar al pie de l borralho. Apuis de más uas cuontas, cepos feitos brasa i tiçonicos, quedou l siléncio de la nuite tan solo cortado donde an onde pul piar de l moucho no uolmo de la ciguonha. I Malgarida de oubido fuora de las mantas a ber se sentie un tlincar de las lhares ou l zbiar de las teilhas para que l çapatico nun quedasse anaiunas … até que se dromiu.
Manhana cedo, antes de sue mai acender l lhume, Malgarida atirou-se de la cama cumo un foguete adreitos al çapatico amarielho, agarrou-lo mas nun biu nada, apuis chocalhou un pouco, andrento ua moneda de croua.
- Á Bitór!! Bitóóó… solo me deixou ua croua!!
- Al quei?! ... Á! Sabes? respundiu l armano, ye que l purmeiro anho deixa siempre a pouco.
Anfeixou-se la boç, apetecie-le chorar, mas dado era dado.
- Mira que fui bien garunho cumigo l Nino Jasus. Se fai assi an todas las casas nun haberá muitos ninos a gustar del!
Quando tubo la purmeira mona, noutro Natal talbeç, negra, trazida de Martinica por ua francesa patrona de sue mai, bieno a la mimória l negro folhin que cobrie las paredes de la cozina an Pertual i la croua a chacolhar no çapatico cumo quien fai caçoada i atira un çton pulas frinchas de las teilhas. Tan loinge moraba l Nino Jasus de Malgarida!

Alcides Meirinhos, Dezembre de 2010

17.12.10

Cuncurso de cuontas de Natal 2010

L cuncurso de cuontas de Natal 2010 está ende a espera que todo mundo bote faladura. I escrita tamien.
Las andicaçones para partecipar estan eiqui.
Toca a poner essa eimaginaçon a bulhir i tirar las aranheiras de las cuontas de serano.

Buonas nuites
i toca a passar la cuçpinha an letras.

28.11.10

Gooooooooooooolo

Goooooooooooooolo

Buonas nuites
i buona bola

18.11.10

Os dois Manos

18 de Nobembre de 2010 - Nobenta anhos de bida muitas alegrias para mos dar: d'hoije nun anho Senhor Padre Zé
Augusto e Manuel eram dois irmãozinhos nascidos numa aldeia serrana. Rapazes como os demais da sua idade, viviam uma infância despreocupada, como os pardais na romaria, ou como as ervas do ribeiro. Dormiam de noite e sonhavam, brincavam e sonhavam de dia, excepto quando, por vezes, acordavam bruscamente para a dura realidade. Vida bem amarga. Tinham por dom o céu, uma mãe carinhosa, que os nimbava de beijos, mas também um pai que os enternecia dum amor violento, rude e autoritário com a estaca nodosa dum feijoal florido. Chefe e ditador da família, usava com os filhos a pedagogia herdada dos antigos, talvez dos velhos lusitanos. Assim precedia:! Nada de ternuras ou carícias. Nada de elogios. Poucas palavras, ordens secas, sem admitir desculpas “Nem mas” nem meio “mas”. Vais a correr e voltas a fugir. Ainda estás aí. Sempre a dormir! Brutos que nem portas. Não sei a quem saíram. Mais lorpas que aquele seu tio tonto que fugiu para Andaluzia. Não sentem cobiça para nada. E pela mínima falta zurzia neles como em centeio verde. O Augusto bem se lembra daquela vez: por causa dum passarinho encantador ia olhando e tropeçou. Tropeçou caiu e partiu a bilha junto da fonte, entre uns ramos secos. O pai tomou dum galho e deu-lhe tantas, tantas…ai Jesus. Parece que matava o garoto e não digo menos se a mãe, Ti’ Angelina, não acode a tempo a tirar-lho das mãos, daquelas mãozorras pesadas e calosas afeitas a britar pedra na mina dos Raposos. (Chamava-se Ti Domingos Mineiro)
– Deixa-me o rapaz – dizia ela – ainda os vais aleijar. Tens uns modos de bater. Deixa-o, já te disse. Oh raivas de homem este. E colocava-se no meio cobrindo o filho até passar a tempestade.
A mãe como que adivinhando dizia muitas vezes ao pequenos: – S’eu um dia vos vos venho a faltar, quem há-de cuidar de vós?
E aconteceu. Veio uma doença grave à Ti’ Angelina a que não resistiu. Os dois choraram ao princípio, mas em breve esqueceram aquele dia triste. Voltaram a dormir, sonhar e brincar. Brincavam um dia no ribeiro aos moinhos. Tinham, a seu modo, muitos sacos miúdos, feitos de pedra, junto dum cachão de escuma. Preparavam-se para os transportar no seu carro de lata que fazia um grande “chi-ó”, quando o pai os chamou com alta voz. Deixaram tudo e correram. Ti’ Domingos Mineiro que casara novamente quase em segredo, apresentou aos dois filhos outra mamã, desconhecida, que sorria para eles. Entretanto enchia-lhes os bolsos de confeitos.
Poderiam ter amor aquela nova mamã? Tivessem ou não, para eles pouco pouco importava contanto que, ao menos, lhes não batesse. Pancadaria de aquecer, já tinham que bastasse. Verdade seja dita que os garotos dos rapazes também faziam por merecer. Os títulos vulgares de piléus, lafraus calabreses ou escacha-pedras, se de todo os não mereciam, também por vezes não lhes assentavam.
Um dia chegaram com as calças rotas de andar aos ninhos enquanto as vacas andavam aos pães por onde lhes apetecia. Descuidados da vida iam-se para as penhas a deixar-se escorregar ou como dizem resgalgar. Saltavam os silvados e os ribeiros. Encabriolavam-se nos muros. Balançavam-se nas ramagens. Magoavam-se pintavam... a canastra.
– Ai se o pai o sabe.
– Tu não digas nada.
Em casa, sentiam-se presos, falavam pouco e baixo, monossilabicamente. Nos campos, consideravam-se livres e senhores. Procuravam a jolda. Expandiam-se em termos que lhes acudiam a boca, às vezes, atrevidos e de que nem sempre suspeitavam o sentido.
– Tu não digas nada! Olha que se o pai sabe!...
Mas Ti’ Domingos veio a saber muita coisa… e nem tudo. Ele que também de língua não fora circunciso, não tolera atrevimentos. De pequenino se troce o pepino e os maus rebentos.
Naquela tarde, ao chegar do trabalho, resfolegando, toma o soveio do carro e chama os dois para o quarto de dentro que obedeceram a tremer e chorar, sabendo de antemão aquilo que os esperava. Passou-lhes pela mente o pensamento da mãe, que Deus perdoe, tão carinhosa e compassiva. Ah! Se alguém os viesse libertar naquele aperto! A madrasta, essa não, não possuía entranhas de mãe; por isso nada havia a esperar dela! A nova mamã, não fazia caso, não se importava dos seus choros aflitos, não se confrangia dos soluços sufocados, ao compasso de golpes que começavam de estalar, tremendos, como tempestade que tomba.
– Deixai que eu vos ensino! Nem um pio, já disse! Nem um soluço. Malandros. Ides aprender. Tomai outra vez… que vos prendo daquela viga! Haveis de ver…daquela viga se não tomardes cuidadado!
E tomaram, olé, se eles eram rapazes… de pés no chão e cabeça na lua! Tinham de pagar caro o tributo (o tributo) da idade, idade inexperiente pela qual todos nós passamos…se procuram recordar-se.
– Ai se o pai o sabe, é que são elas.
– Desta vez mata-nos. Ao Manuel, mais novo já lhe parecia ver a figura do pai alto magro e seco, cabelo em desalinho, olhos em chama, cordoveias inchadas de cólera, soveio na mão, dentes semi-serrados: em volta, o ar torvo, depois a terrifica viga, a viga da cumeeira… fuliginosa.
– Anda cá, anda cá.
Augusto sentia o coração golpear no peito quase à boca da garganta: anda cá, anda cá. As pernas flácidas recusavam-se a entrar em casa. Por três vezes tentou… ouviu vociferar lá dentro e correu a esconder-se. Chamou o irmão que espreitasse e entrasse em casa pela janela das traseiras, agora mesmo que a madrasta foi à frente e o pai saiu com o picão. – Mas não faças barulho.
Foram-se esconder numa vinha, amarados à terra, que ninguém os visse. Cochichavam, à espaços, baixinho. Uma torda pedresa, veio poisar na sebe, ali perto, sem saber indiscreta. Augusto pegou num torrão para lhe atirar.
Depois esgarçou uma verjôntea tenra de videira, deu metade ao irmão, tiram-lhe a casca e começaram a saboreá-la com muitas caramunhas por causa da acidez. Olhavam-se mutuamente.
Seria engraçado se… mas naquelas circunstancias… pisavam o risco e a demora nele, cada minuto, votava contra. – Voltar, não voltar? E agora? Eles já sabem tudo! De certeza.
– Para casa não! Para onde?
Anda cá! Anda cá! Lembra-se quase ao mesmo tempo, de ter ouvido falar dum tio que tinham em Sevilha, irmão da falecida mãe, tão carinhosa! E por isso também, como ela, o tio havia de ter bom coração, de certeza! Mas tão longe.
– Nem por isso! Eu a pé em dois dias era capaz de lá chegar.
– E sabes o caminho?
– Não tem nada que saber, por ali pela serra – e apontava o norte. Atravessa-se a fronteira. Depois pergunta-se: é acerca!
– Vamos lá? – Vamos! – Mas se o pai descobre.
– Não se diz nada a ninguém.
– Em estando com o tio, ele defende-nos.
Anda cá! Anda cá – pulsava o coração na garganta e nos ouvidos.
Tombou a noite silenciosa, povoada de mistérios. Na casa do Ti’ Domingos arde um candeeiro de azeite sobre o limiar da porta. Á luz bruxuleante entrevê-se do postigo uma mesa tosca com quatro malgas de caldo que arrefece!
Espera que espera e eles não aparecem
– Onde se terão metidos esses tunantes? Que sova, que sova vão apanhar.
Nas casas dos vizinhos já não se fala de outra coisa à hora da ceia, quando se resumem os factos da jornada.
– Amontoaram! Diz-se que… é o tema obrigatório da conversa.
– Têm-nas feito bonitas.
– Mas também levam coça.
– Não é com muita pancada que se endireitam. Eu nunca toquei nos meus e eles bem se criaram. O pai impertinente faz o filho desobediente.
– Mas também não é com o galardão, deixando-lhes fazer todas as vontades!
Alguém que passa na rua pergunta.
– O Ti’ Domingos, então os vossos filhos ainda não apareceram?
– Vão apanhar uma tapona. Só me fazem arreliar. Roem-me os fígados.
– Não lhe deveis bater. Se não agarram medo e ainda é pior.
– Eu já só os queria ver em casa! Já vejo que bater não adianta. Tanto eu queria faze-los uns homens!
– Não se terão escondido no palheiro! Quem sabe … caído nalgum poço, na ribeira… o burburinho aumenta e faz sensação naquele após-ceia. Nas casas dos parentes ou vizinhos não se encontram. Juntou-se muita gente. Resolveram tocar os sinos a rebate, correr os campos com lampiões. Disparar tiros no ar, não tivessem adormecido, por aí, por esses barrancos, debaixo dos freixos ou castanheiros. No dia seguinte de manhã assomaram-se outra vez às minas e poços, furnas, matagais. Nada! Passou um dia, uma semana. Passaram meses. Ti’ Domingos, já de luto, continuava a procurar pelas minas, devesas, povoações vizinhas, tapadas, barrancos.
Fez promessas a todos os anos, aos santos à Senhora da Luz e do Livramento, a Santo António e S. Ciriaco. Mandou rezar missas!
Deixou crescer a barba, pôs gorjete preta e uma gorra de viseira caída na testa a cobrir as rugas.
Assim o vejo passar todos os dias a caminho da mina. Fala pouco e não sabe rir.
Muitos anos passaram. Quantos não sei. Certa manhã, a mulher do Ti’ Domingos, ao levantar-se muito cedo, viu dois vultos, a dormir no curral, cobertos com uma manta. Supôs tratar-se de pastores ou contrabandistas e não quis acordá-los. Passadas duas horas voltou e encontrou-os ainda dormindo.
– Pastores, levantai-vos, que são horas de soltar os rebanhos. Vamos, e dizendo isto descobriu-lhes o rosto. Pareceu-lhe… O coração deu-lhe um baque. Augusto, Manuel, sereis vós? Os meus filhos que voltaram, que julgava perdidos. Ai os meus filhos!...
Os dois mocetões, já de buço a pontear, sentiram um frenesim.
– Não quereis ver como os meus filhos voltaram. E que mocetões estão. Oh pobrezinhos todos esfarrapados, quanto sofreram por esses caminhos do mundo! ...
Ti’ Domingos alvoroçado com os gritos da mulher, aquela hora, levantou-se à pressa da lareira e abre a porta. Houve um momento de pausa. Depois estendeu os braços e exclamou com voz embargada: – Meus Filhos! E imprimiu um beijo na fronte de cada um, único, tão bem impresso que eles jamais, olvidarão o primeiro que guardaram de cor.

Padre Zé, Porto 20 de Novembro de 1961

4.11.10

Los triteiros

Cuonta salida no Jornal Nordeste de 28 de Outubre de 2010
Chegórun un die los triteiros a Cicuiro. Trazien un martielho i ua sartián, batien neilha i dában la buolta al lhugar para fazer propaganda. Habien pedido un curral para atuar i fui-les dado l de la Tie Fona (l curral de Tiu Bara, ambaixo de la eigreija) i alhá íban fazendo propaganda. You i miu armano bien mirábamos para miu pai mas nun teniemos coraige de l pedir. Al fin de cena dixo assi el:
- se quereis ir a ber los triteiros anchi las gorras de patatas i ide.
Nós, cumo denheiro naquel tiempo nun habie, alhá fumos adreitos al curral para ber los artistas, mas la mulhier de l triteiro dixo que patatas yá tenie muitas i nun mos deixou antrar. Quedemos eilhi a la puorta a espera. Antrórun alguns que tenien denheiro, cumo Tiu Donis Marcos (que se morriu no die de la boda de tie Sabel Pedrica quando botaba uns foguetes … rebentou-le na mano, amalingrou-se … desso se fui) i nós nada. Fumos para casa, alhá habie ua fogaça de centeno anriba la mesa tapada cua toalha de lhino. Nuossos pais yá estában deitados, miu armano más nuobo que you, cul faco cortou un cacho, apuis you cortei outro i alhá tornemos nós cul pan a tener cun la tie de l triteiro. La mulhier mirou pal pan que nós lhebábamos i pal denheiro que eilha tenie, agarrou-lo i dixo: - antrai!
Antremos. A la punta de baixo de l curral habie un grande munton de estierco yá furmentado, l estierco tamien furmenta quando bien feito, tem un cheiro acidulado caratelístico. L furmiento fai calor, l curral tenie un calor moderado cun sou cheiro próprio. Los lhabradores yá están aquestumados, nun estranhában. Los romanos até tenien na sue relegion un Dius Estercorário. Eilhi estaba resguardado por palos, tabras i galhas adonde las personas se íban aquemodando los que antraban a espera que ampeçasse. Por fin antrou l triteiro i dixo:
- you preciso duns rapazes! quien me ajuda? Ben acá, tu que antreste sien pagar, dixo para mi. You habie pagago mas sien denheiro, era solo troca de predutos porque denheiro nun habie.
- Ben, ajuda-me a fazer l que seia preciso i you mandar.
Saltei para alhá.
- Bamos a quemer este jornal! Coraige, mas cuidado! sien lo angulhir.
Atirei-me al jornal por ua punta i el por outra. Faziemos que quemiemos i apuis atirábamos fuora.
- Catanxo! Pareces un lhambon, tu sabes lo que comiste? Este jornal estaba ambenenado. Agora tenemos que tirar l beneno.
Miu armano, dous anhos i meio más nuobo que you, quando oubiu que aquilho estaba ambenenado ampeçou a chorar:
- Ai! Ai! miu armano nó! You nun quiero que se muorra, ai ai que inda se bai a morrer.
You, todo calmo porque sabie que nun era sério, sabie que era ua tramóia. Los que estában alhá rírun-se cun miu armano i dezien que el era l que más fazie rir. Mandórun-lo calhar.
- El está ambenenado mas nun se bai a morrer, dixo l triteiro.
Miu armano, cun cinco anhos i meio, nun defrenciaba l que era de beras ou a representar.
- Quieres que te tire l beneno José? Anton bira l culo pa la giente para que eilhes beian salir l beneno.
Dou-me un copo de auga a beber, you bebi i apuis cul funil na parte de trás de las nalgas apanhou ua auga amarielha para outro copo. Alhebantou alto i todo mundo batiu palmas, l beneno habie salido i miu armano parou de chorar.
Chamou outros rapazes i dixo para tiráren las gorras que puso colgados nun cordel. Quando puso l último caírun-se todos.
- Deixai-los cair, dixo l triteiro.
Passado más un cachico i apuis de fazer uas gigajogas dixo:
- Agarrai-los i esfregai-los na cara cumo you fago!
Esfregórun i quanto más esfregában bás anfarruscados de carbon quedában. Risada giral de doler la barriga!
Apuis dun espetáclo de robertos que fazírun rir i ancantar todo mundo, alhá acabou más un serano i l miu purmeiro die de magie a troco dun carolo de centeno.

Cuonta ditada pul Padre Zé, dando fé de sous tiempos de nino.

1.11.10

Castanheiro Garrido

Estaba assi onte l castanheiro garrido, na Canhada, un de los que fazien parte de la Carreira de los nuobe. mas l que más me chamou a la atençon fui tener mirado para el e dar cun aqueilhas galhadas todas secas i podres de l tiempo, de la belheç i de las patifarias que los homes le teneran feito para que nun asselombrássen las tierras de riba (diç que ...).
Ye berdade que l retrato fui "untado" mas solo lo fize para trazer a la bista los rebentos que parece querer caçoar de los anhos i de los homes.

Buonas tardes
i buonos magostos

31.10.10

Praceta


An Tires, ne ls alredores de Lhisboua,eisiste ua praceta d'houmenaige
a la lhéngua mirandesa. Fui l miu cunhado Alberto, tamien mirandés cumo nós,
que la çcubriu.

22.10.10

La casa de Tiu Faustino an 2010

An Abril de 2010 era este l calantriç de la casa mai de los Cebolhos, cun sou canelheiro a arrebentar las teilhas a camino de l cielo.

Buonas nuites
i buona suorte

19.10.10

Cebolhos

Morában nua curralada no bárrio de la eigreija, antre la casa de Tiu Agusto Xanola i l carreiron de l Lházaro.
Ua de sues filhas, Tie Marie, fui la mie purmeira teta. Inda l pasado més de Agosto, an casa deilha na Pruoba, me dixo: á carai que tamien mameste desta Cebolha!
I bien que me ten feito.








Buonas nuites
i buona suorte

18.10.10

Tiu ...

Andaba un die destes pul Praino i dei cun este retrato dun tiu de Cicuiro. Quien ye?

14.10.10

Padre Zé - Al correr de la bida III

Mie prima Bárbela - cuonta passada na era de 1928 no termo de Cicuiro

Un die estábamos a la selombra dun uolmo al pie de las nuossas casas i eilha tenerá chamado madrina a mie mai. you nun gustei, aterei-le ua lapada i deixei-le ua marca na cara. Ralhórun-me muito i unca más me anraibei cun eilha ...
Outra  beç, teneriemos por ende uito anhos, andábamos cul ganado de los pais deilha, tie Marie Teresa, mulhier de tiu Antonho Pequeinho, deixórun-mos solos todo l die i toda la nuite no Cerrado de Mingç i nun teniemos miedo. Cun nós andában dous perros, l Turco, de carrancas afiladas al cachaço, i la Raposa, nós dous achegadicos na cabanha anroscados a la manta anriba de l cuolmo que fazie de xerga i los perros al redor.
De bien ninos mos botában pul termo i pul mundo!

3.10.10

Pepes







Morában todos assi cumo n'ua pracica, meio puorta cun puorta al pie de la eigreija.
Por adonde pára Oulímpio i Armando? ´Hai quanto tiempo que nun bénen a Cicuiro? percipalmiente l purmeiro.

Buonas tardes
i amboras frescas

26.9.10

Calças de Pana

Habie salido de Mobeiros cun metro i meio de pana para que Tiu Chico Coixo le fazisse uas calcicas de estrena na fiesta de fin de Berano i que serien l agasalho de l eimbierno daquel anho de mil nuobe cientos i cinquenta i uito. Passada la Raia, de carabineiros nada (esses deixában passar quiaje todo para Pertual), ua preacupaçon a menos. De l alto de la sierra abistou l lhugar, más uns cientos de metros i chegarie a la huorta adonde sue mai ponie ua lheira de freijones i meia dúzia de pomenteiras, mas para tanto faltaba atrabessar l çcampado de los panes que abaixában até la passaige de los Lhameirones. Metiu-se marcacion abaixo, meio amugatado no centeno espigado que lo ancubrie quando tropeçou nun marco i d’ua rastreira fizo un rebolcadeiro. Á c’un dianho, la pana al redor de la cinta tolhie las piernas i la andadura, inda por anriba la camisola de sou armano más bielho fazien daqueilhes bracicos delgados i salagres braços de espantalho sien manos, l que tamien nun ajudaba a caminar no carreiron quanto más no meio de l pan. Mas inda se aporbeitou deilha, meia buolta, an beç de fazer aguçadeira nas cuostas de la mano quando lhimpaba las muormas, la manga de lhana ye que las pagaba. Anda toma que para outra beç nun me acusas a mai quando boto açucre no carolo molhado!
Inda pensaba nos arresbunhos de la chimpa no meio de la senara quando desambocou na passaige que haberie de atrabessar para poder chegar a las lhatas que fazien teçteira cun las huortas, quando …
- Aton! andas a niales de perdiç ou fuste a espreitar la peguça nas touças spanholas?
Batie fuorte l coraçon de Miguelico, habie dado de caras cun Tiu Fachuco, l guarda más malo que habie an toda la raia. Tenie que passar la pana se nó quedaba sien calças nuobas pa la fiesta.
- Fui a ber se habie corriuola a la punta de riba desta tierra para benir a segar pa l bitelico que la Marela acabou de zmamar.
- I sie tenie? diç l guarda, mas mira, tu nun andas malico nien nada?
- Nó senhor guarda!
Olha agora esta, malo you, pensou cun sous botones, malo quedarie se nun l deixasse seguir camino.
- Tenes quemido demás porque essa gordura toda nun ye natural … Tira la camisola para ber l que trazes ende rapaç! Mandou l guarda.
A ls poucos sacou las mangas i arrefuciu l cuorpo deixando a la muostra l metro i meio de cuontrabando. Alhá se habien perdido las uito dúzias de uobos que deixara an Mobeiros i de calças solo l cheiro que l panho eilhi quedou quien sabe para quien i a fazer l quei. Talbeç un die las cousas demudássen! I para melhor, bien cierto, que para fames i miséria que queden solo las tristes mimórias.

Buonas tardes
i buono die de las lhénguas

22.9.10

Miranda

Ua cuonta de l Padre Zé, dezida, i bien, por Duarte Martins no die de la Lhéngua Mirandesa l die dezassiete deste més.

... Einemitable tue pacéncia!
Lhougo quien sós tu? Feia, fuorte i afamada?
Fuorte! Afamada! I feia!
Ye guapo l tou deber!

6.9.10

La perdiç i l Abade Sardina


Alhebantou-se cun las pitas naqueilha manhana de finales de San Juan para ir a rezar ua missa a Cicuiro, ua lhéuga bien andada que fazie a gusto ouserbando un touçon eiqui, los homes na outra galaza, l cuco buscando nial ou la quetobia a sbolaciar alto nos ceremoniales de acasalar.
Fui ua missa rezada de brebe que l tiempo nun andaba de feiçon a grandes demoras pus la yerba iba medrada i l pan meio amarielho. Se calha tamien la família de la almica rezada mal tenie denheiro pa la missa quanto más para dalgun oufício más demorado. Al nacer de l sol yá tornaba al para trás porque la criada i dues filhas habien de ir a alhumbrar la binha que tenie no Camino l Lhombo i el cumo buono patron ua mano inda le darie a las “salagres” mulhieres.
Para nun arrodiar muito, l desaiuno serie un carolo scadarçado de la meia fogaça que haberie de ser l almuorço, botou-se adreitos pulas Porqueiriças. Al passar ua parede, a meia barreira, sentiu bulhir a modos dun sbolaciar rouqueinho no meio de folharascas i fenascos. Quaije se assustou, parou i apurou las oureilhas para se anteirar de adonde benie mesmo aquel rugir. Antre uas queiruolas, yerba seca i uas bergontas de silba sanjoaneira reparou nun canheiro seguido adreitos a un nial de perdiç i a la antrada, anlhaçada, alhá staba l probe animalico quaije a dar las últimas por bias de l lhaço que la prendie. Bendo tamanho sufrir de la mai perdiç, agarrou-la, afrouxou l lhaço i de manos abiertas pensou cun sous botones:
- Dou-te la lhibardade i la bida, mas se calha quien te botou l lhaço tamien stá meio muorto de fame i al melhor tu perdiç serás la pouca chicha que alguien comerá até la segada! Tamien nun ye justo que tire la quemida a quien te lhaçou.
Mal nun habie pensado, mirou l animalico assustado, abriu las manos i ajudou-lo a ganhar un bolo cumo nunca habie botado an sue bida. Ato cuntino, metiu la mano no bolso de la batina i de l lhenço brumeilho que serbie de carteira sacou los dieç reis que habie ganhado cun la missa rezada an Cicuiro, agachou-se, mirou l nial i de manos no lhaço inda preso a ua staca atou-los alhá i pensou que cun aquel denheirico l caçador poderie al menos mercar un toucino an Alcanhiças i atamar la fame a el i a los sous por más dalguns dies.
Até que la perdiç poderá anjeitar l nial – fai outro, pensou – mas cierto cierto ye que hai rezas que mátan fames.

Adaptaçon d’ua cuonta dita este berano por tie Brígeda Sardina, de 88 anhos, nieta de l Abade Manuol Sardina.

29.8.10

Los Çaramontaina "quando un lhibro ye ua fiesta"


No passado die siete fui un gusto mui grande oubir los Çaramontaina no recreio de la scuola an Cicuiro.

Buonas nuites
i bailes fuortes

17.8.10

Nomes de Leon

Veguellina de Orbigo, na strada antre Astorga i Benavente, probíncia de Leon. L que tenerá l nome a ber cun este Balhe?! Al melhor nada mas até me daba ganas de armanar este rinconico cul de l retrato.
Á!! mas las cuincidéncias nun quedan eiqui: uns quilontros alantre, nó muitos, trés ou cuatro talbeç, hai un riu que a bien dezir ye un ribeirico: l Riu Duerna. I que tenerá esto a ber pal causo?!
Buono, Veguellina i Baglina quaije se dízen de maneira eigual i cumo ye que bós dziriedes Duerna an mirandés? Pus la Duorna ye tamien l chamadeiro de l termo de San Martino na ribeira acerca de l Molino de ls Terrones.
Los nomes deilhi i deiqui stan a más de cien quilontros … el hai cada ua!!!

9.8.10

Saliu l lhibro

Tal cumo habie sido apregonado, no sábado passado, na scuola de Cicuiro, saliu l lhibro de l Padre Zé - La Mona l Maio - na preséncia de arrimado a cien personas de l lhugar i de fuora, acumpanhadas pul grupo musical tradicional "Trasga", outros amigos i antidades oufeciales. A todos los que alhá stubírun, l nuosso oubrigado.

7.8.10

Bloguers no Praino


É sempre agradável recordar que os "Ancuontros de Bloguers Mirandeses" são um rebento do blogue "Al Balhe de la Baglina". Como está florido...

23.7.10

L Bui de Tiu Pio

D - Esse cabo Carbalho era l quemandante de l posto quando aprendírun l bui de Tiu Pio …
M – Mas el stubo acá por dues bezes.
A- L bui de Tiu Pio?! Aton cumo ye essa de l bui de Tiu Pio?
M – Tiu Pio i tie Trindade nun tenien filhos i criórun a Tiu Abelino. I cumo lo criórun cunsideraba-se filho único.
D – Tiu Abelino lhieba l bui, baliente bui, a la Feira de l Naso i negociórun-lo alhá para Rabanales, ou o carai. Quien lo negociou – habie porqui dous gegociantes, Dius los perdone, Tiu Trasgo i Tiu Pilanca, - quien lo ajudou a fazer l negócio denunciou …
M – Hai siempre traidores …
D - … ajudában i cun aqueilha faramalha toda “agarra l denheiro” i esto i todo más, pus alhá acobardában las personas i las lhebában a negociar … ua beç a Tiu Modarra até le cortórun l rabo a un bitelo, nunca oubiste cuntar essa? el anganhou-se no précio i apuis para lo fazer bender cortórun l rabo i lhebórun l animalico por aquel preciico …
M – I ua beç a Tiu Charrano péç que tamien le fazírun eigual …
D - … negoceian l bui anton para Spanha.
A – I nun puodien bender para Spanha?
M – Nien se puodie ir, quanto más …
D – Solo pagando los dreitos … nun sei …
M – nun serie fáçl.
D – L bui lhieban-lo para Rabanales ua nuite aí a las dues de la manhana, nun fui lhougo naquel die, mas apuis de la feira quedou aquel zun zun “mercórun-lo los spanholes …” i cun seis guardas eiqui nun era defíçl tocar la notícia.
Nos processos, quien disse la denúncia tenie dreito a dieç por ciento de la tomadia i podie quedar çcuincido no processo se assi quejisse. L bui lhebórun-lo a las dues de la manhana, más ou menos, saliu pula Canhada, tenie miu pai un carro de cepas a la puorta i l bui a ouliar … uuuuu uuuuu “aí bai el, diç miu pai alto para nós oubirmos, á que inda me rebolcas l carro ladrón”, bui grande …
M - .. Negro …
D - Chubiu a la cereijeira de Tiu Miguel, los carbalhos de Tiu Tamboriteiro, Malhada l Meio, al lhado de l Castielho, alhá fui el. L diabo ye que se scapou i quando tornában a lhebá-lo outra beç apanhórun-lo. Fui na altura uns oitenta i tal cuontos!!
M – Tiu Ché tubo que bender l ganado para fazer denheiro i cunseguir ajudar a pagar la cuonta se nó Tiu Pio tenie que bender la receita toda, uns quinze mil cuontos ou más nos dies de hoije! Andubírun muitos anhos antrapaçados … báá …
D – A el amolórun-lo … porque l contrabando era de seis a doze bezes l balor de los direitos … aplicórun lhougo doze bezes …
A – Nun sabie you la cuonta essa de l bui de Tiu Pio …
M – Aquel? á mai, atraicionaba qualquiera un … Senhor Carbalho nun tubo muito por onde mexer, fui oubrigado …

Buonas nuites
i muito cuontrabando

18.7.10

Patarrins / Coxos

Ye berdade que yá debere haber puosto los Coxos porque sigún la orde de l abecedário bénen purmeiro. L que passa ye que resulbi poné-los todos no P de Patarrins porque la maior parte destes son coxos (de nome).
Coxos son estes todos que eiqui se apreséntan i l nome bén de Tiu Chico Coxo, alfaiate que bibie nas últimas casas de la Pataca a salir para San Martino. Tenie la alfaiatarie nua casica a la dreita, de l lhado de las cortinas de la moraige, soalheira, adonde se fazien capas, jalecos, calças (a mi inda me fizo un par) i muita outra questura antremeada de renda. Hai un dito de Tiu Chico que quedou afamado i ye más ou menos assi: un die chegou un farrusteiro amigo al lhugar, a ua fiesta talbeç, quando le pregunta, "bai un copo á Chico?"
- "Sí, bai a casa que stá alhá Bárbela!"
Quanto a los Patarrins, la mai, Tie Sabel Patarrina tubo ua filha cun tiu Ribas de San Martino: Tie Marie, que se casou cun Tiu Albino Coxo. Dende la lhigaçon antre las dues famílias.

Buonas tardes
i buona séstia

14.7.10

Lhibro de houmenaige al padre Zé

Apuis de mirar l cartaç ende an riba, dei cuonta que le faltába escrebir ua cousa: "todo mundo stá cumbidado, seia de l lhugar ou farrusteiro".
Son cuontas de la Raia i de toda la Praineira, screbidas por quien las bibiu i oubiu nos anhos binte i trinta de l séclo XX.
Cuntamos cun la preséncia de l Presidente de la Junta de Cicuiro, l Presidente de la Cámara de Miranda, la Bereadora de la Cultura i l porsor i escritor Amadeu Ferreira / Francisco Niebro / Fonso Roixo, que ye tamien l antoante de la antrada ou antroduçon.
Muito gusto haberie an cuntar tamien cula cumpanha de l nuosso cunterránio i escritor Manuel Carbalho (Manolacas), mas por rezones familiares astanho passará l més d'Agosto no Canadá. L anho que ben será l lhibro del, "Montesinos".
I se nun fur antes, anton até die siete a las cuatro i meia de la tarde.
.
Buonas tardes
i colheitas fartas.

8.7.10

Probidéncia

Antes de ampeçar a poner l soneto abaixo, solo ua pequeinha splicaçon: recebi-lo hoije mesmo no correio i nun l cunsegui guardar por más tiempo. Siempre son nobenta anhos de se tirar la gorra.
Oubrigado Senhor padre Zé por nos dardes más este prebileijo.

Puso-me Dius por sue Probidéncia
Neste mar de malinas i de amor
An que la alegrie se ambuolbe cul delor
I la sprança ye eiterna cunfidéncia.

Tengo ua armana chamada Pordéncia
I ua filha chamada Alma Flor.
Bibo na lhuita, antre l tirar i l poner,
De ls miedos i un sunriso an cumbibéncia.

Passei grandes peligros i apuros
Cumo la yerba que crece an bielhos muros.
Siete bezes cruzei los ouceanos.

I se alguien me pregunta l que you fago?
Na mie sfera acupo un campo
I ando agora a fazer nobenta anhos.

No oureginal
Pôs-me Deus por sua Providência
Neste mar de cruezas e de amor
Em que alegria se mistura com a dor
E a esperança é eterna confidência.

Tenho uma irmã chamada Prudência
E uma filha chamada Alma Flor.
Vivo na luta entre o tirar e o pôr,
Dos medos e um sorriso em convivência.

Passei grandes perigos e apuros
Como a erva que cresce em velhos muros.
Sete vezes cruzei os oceanos.

E se alguém me pergunta o que eu faço?
Na minha esfera ocupo um espaço
E ando agora a fazer noventa anos.

Escrebido a 24- 03-2010 na sala de spera de l cunsultório CLINAG quanda andaba a fazer fisioterapie de 10-03 a 30-03-2010
José Francisco João Fernandes – Padre Zé.

5.7.10

Na Raia Seca

- Que será feito de Lhourenço Brás que nun drumiu an casa esta nuite?
- Ai de mi, palpita-me nun sei l quei!
- Alhá estais cun palpites. Deixai alhá: un rapaç nun se perde, para más cun dezuito anhos amproados.
- Hoije mesmo los fai, die de S. Lhourenço.
- Bien ampregues! Cun dezuito anhos está un home feito.
- Dezis bien, de brebe terminará l sétimo anho de l seminario. Apuis Dius saberá. Pan que le resta pa la bida yá lo ten! Pa la alma i pal cuorpo. Assi you tubisse cierta la salbacion!
- Para más filho de pais ricos: nun necitaba de studar. Mas cada cual cun sue anclinaçon. I ye ancarreirar por eilha!
- Palpita-me que nun la seguirá. Mirai l cabo Cepeda de la Guarda Fiscal.
- Nun hai cumparança. Esse nun se botou el de los estudos superiores, alhá sáben porquei, punírun-lo na ruga. Pouco tiempo alhá parou, mala frasca.
Deixemos no sou camino esta cumbersa de jineleiras al sol adonde nada se acaba.
Era manhana cedo de l die dieç de Agosto de 195 … (i tantos) quando esta cumbersa se passou.Tie balbina Brás madrugou nesse die, más do que era questume, agarrou l xal scuro, tapou-se, i ancaminou-se por atalhos adreitos a la sierra. Pul camino cruzou-se cul Padre Mário que fura dezir missa cedo no lhugar bezino.
- Aton, tie Balbina, madruguestes!
- Nien tanto, Sr. Padre Mário.
- Que amboras buscais pula fresca?
- Codessos! Para bardeiros.
- Tomai atento culs guardas. Puoden julgar que negociais dalgun contrabando …
- You nun les fago mal, solo busco cudessos.
Dezindo esto saltou ua parede de cortina i metiu-se pul restrolho. Padre Mário, al béla ir, tornou a abisar. Mirai, tie Balbina, nun báiades parende por causas de los guardas. Ye melhor tornar al para trás.
- Nun fai mal!
- Tie Balbina, scuitai-me. Diç que hai na Sierra nun sei l quei … qualquiera cousa cumo de contrabandistas … ferido … esta nuite. Falórun até de … un home … talbeç até muorto.
Esta ultima palabra fui cumo ua bala sien que P. Mário tebisse tiempo de se dar de cuonta. Tie Balbina quedou-se, retorciu-se alhebantou los braços retesados.
- Á! Sr. P. Mário, nun me dígades que se calha ye l miu filho a quien you busco. Miu probe filho!
Padre Mário caiu nel que se adelantrara demás i spurmentou ua salida bagarosa i cuidada: qualquiera salida daquelha semuostra. El tamien nun tenie la certeza firme. Solo querie eibitar un ancuontro nada deseable para quien quiera que fusse. Tenie bido ou antrebido essa “qualquiera cousa” de que habie falado por antre touças, mas por prudéncia, ou melhindres de justícia hourror, si, hourror ou ganas talbeç de çquecer, retirou-se a tiempo i calhado. Dezanfelhiç de quien alhá quedou, alguien que a estas horas stá aguardando cun cuidados, i nun torna, nun tornará más, para sue casa. Padre Mário anganhou-se porque assi quijo, i por que la amisade, que tenie al studante, lo anganharie.
- Tie Balbina, mas que pensar esse: inda onte falei cun Lhourenço! Onte a la tarde cumbersemos juntos. Siempre alegre, bien çpuosto. Deixai-bos desso! Tornai para casa. Se calha está el a buossa espera. Cousas de rapazes. You conheço a Lhourenço: nien tal eideia se bos atrabesse no pensar.
Tie Balbina suspirou.
- Ye l que bos dixe! Deixai-bos de eideias. Se fur berdade la cousa que dízen, talbeç, nun sei, deberá trtar-se dalgun contrabandista de Mobeiros, desses cacharreiros amportantes. Se ye berdade … dízen-se tantas cousas.
- Los anjos bos ouban, Sr. Padre. Mas you nun torno para trás. Onte Lhourenço pediu-me para ir a Mobeiros c’uns amigos … porque fazie anhos. You apuse-se, mas el tanto ateimou, mas tanto ateimou … aguardemos até que horas pula buolta. Nada! Toda la nuite sien dromir. Que tormento d’ua mai que cria los filhos! You tengo que ir a ber.
Nesse momento chegórun a correr, quaije sien resfuolgo los dous cumpanheiros de Lhourenço. Quejírun arrecular, mas nun tebírun tiempo. Todos eilhi buscában ua pregunta i tenien miedo, miedo de la achar. Eilha andaba a la flor de los pensamientos i cada cual tenie miedo de dezir l que pensaba, ou que los outros lissen claro no sou andrento. Todos baixórun la cara i los uolhos, mirando los cudessos … muorto?! Dúbida terturante!
- Que ye feito del, de l miu filho, pregunta Tie Balbina.
- Los dous ancuolhen-se aculados.
- Nun sabeis? Nun quereis dezir! Se nun tebíssades ateimado cun el, a estas horas el staba an casa assossegado. Dezi-me adonde lo deixestes? Adonde? Adonde drumiu?
Houbo un siléncio lhargo, molestador.
- Eiqui … na Sierra! Onte!...
Tie Balbina c’un gemido xordo fui-se pul restrolho, cumo ua seta, adreitos a la raia. D’alhá benie más giente apressiada. Passórun dues patrulhas de spingarda al ombro, caminando. Bieno l pai de Lhourenço a correr, sien falar. Más giente. Andaba un diçque diçque nos aires que nun se antendie. L cabo de la guarda preso. Mas ua patrulha de la G.N.R. para refuorço i alhebantamiento de l outro! Dezien-se cousas i lousas. Ye assi, i nó assi! Ye! Nun ye! Los cumpanheiros de Lhourenço cobrado más l ánimo splicórun:
- Nun sabemos nada. Solo sabemos que onte al scurecer íbamos a passar la raia. Lhourenço fazie anhos i lhebaba cien eiscudos para un die alegre – dezie. Apareciu l cabo i dixo assi: alto! Para trás sous canalhas. Nós spliquemos a las buonas que nun lhebábamos cuntrabando, mas el tornou antre dientes: canalha. Lhourenço adelantrou-se que nun eramos canalhas que tornariemos para trás, mas al menos que mos tratasse cun modos de giente.
- Astrebidos. Inda saco desta pistola!
Fugimos cun miedo, tropecemos. Oubimos tiros. Sentimos un baque. Nós dous nunca paremos, paremos nas fraldas, até altas horas, a spera. Nun tebimos coraige de aparecer an casa sien Lhourenço. Batimos a la jinela de casa de l Sr. Padre Mário! …
Pulls alredores yá nun se falaba noutra cousa. Todos cundanában l cabo Cepeda, fuorte, repentista a puntos que la própia mulhier del, pus yá era casado, sentiu hourror.
Baliu estar preso pa lo arrancar a bias d’ua bingança. Un béu de tragédia tombaba no assossegado lhugar i nos bezinos, a lhéugas de çtáncia: un béu de amargor de ampedernir, anregelaba.
A derretir aquel carambelo, de nada balien los raios de sol ardiente, teçtemunhando mudo nas alturas, daqueilha deçdita.
Un home muorto na raia. Eilhi drumiu, solo cun dezuito anhos staba un home feito. Deitado de borco na tierra mai que l buiu l sangre, parecie abraçá-la nun adius redadeiro i perdoná-le essa mancha deilha tener frunteiras. Ua cruç cun tabuleta reza eilhi solica: suidades de sous pais.
Dalgun tiempo apuis, passada la maré alta de l rebolhiço, todo tornou al que era. Cada cual cuntinou a pensar no sou: sue casa i família sou terrón i souto, parreira i carrasqueira. L cabo Cepeda fui suolto i mudado para outro posto bezino.
Los jornales nun dan fé dun causo antre mil defrentes de cada die, porque, an grandes parangonas, s’acupában de lhargos noticiários cula criaçon de l Mercado Quemun Ouropeu – la grande ambora daquel anho de 1956. L estudante Lhourenço, nun lie jornales. I nunca, yá más “los lerá”.


Porto 31 de Dezembro de 1961
José Francisco João Fernandes - Padre Zé

2.7.10

CANTA L CUCO NO MOLINICO



A la purmeira hora de la manhana, nun die de San Juan, fuorças stranhas mos lhieban pul termo a cunsolar los sentidos no meio de canhas frechas, augueiras, freixos paredes i sonidos que son prumas.

Cicuiro a acordar


cinco i meia de la manhana,binte seis de San Juan: hai sonidos que mos ampuntan de la cama.

28.6.10

De sol a sol

Sacados de las eiras de la Cruç a ua çtáncia de cinquenta metros un de l outro, un die anteiro los aparta i ajunta.
.
Buonas nuites
i un santo spertar.

22.6.10

Ninetes


Morában a la punta de baixo de l lhugar, na Pataca, decendientes de un de los antenados de La Marçuola, antre las cortinas de la Moraige i de l Rigueirino no camino bielho para San Martino. Más tarde, ende pul tiempo de la boda de Guiomar mudórun-se pa la casa adonde inda hoije bibe Tie Mariana junto a la Fuonte de Tie Rita.
.
Buonas nuites
i buonas lhonas

13.6.10

Liçon III

cuntinuaçon

L lhugar staba dzerto. Habi-se zbaziado pal termo casando-se a la naturaleza na sinfonie de la lhuç.
Marie Lónsia antrou an casa sien topar an naide. Sintou-se al lhume adonde ardie un tiçon, ancarou los uolhos nas brasas e quedou-se pensatiba no scanho ambuolta na lhuç anubrinada. Por adonde andarien, naqueilhas horas, ls sous armanos i sobrinos: toda la família.
Tenie un sobrino, Ferradosa, tomado pul gusto de la caça.
Aquel die los caçadores fazírun un ouxeio, cumo dízen, a los lhobos i cun tanta suorte que lhougo l Ferradosa chimpou, d’ua bala certeira, la más guapa muostra daqueilhes montes: un forçudo lhobon. Cargóran-lo nun carro de bacas, mas estas assi que lo fareórun, nun lo querien trazer. Fui neçairo tapá-lo cun xaras i urzes, queiruolas i muita ramada para que las bacas nun çcunfiassen i nun se spantássen daquel muorto, que mesmo muorto amponie respeito i un miedo de aflorear los nérbios. Los animales puxórun cuontrafeitos, scorniando i scoucenhando mesmo cun los uolhos tapados cula jaqueta i l colete de l amo. Nun tenie más nada a la mano para l amansiar ls sentidos. Mal sentien por esso un filo de sangre durante ua lhégua a assinalar l camino.
Chegados al lhugar la besta-fiera quedou ancerrada nua casa solica no terreiro, no meio de l lhugar. Ferradosa rodrou dues bezes la chabe e fui-se. Tumbou l siléncio de la nuite no lhugar. Drumen assossegados ls sous moradores.
Mas, ende pulas dues de la manhana todo mundo fui nun repente spertado c'un oulear de delorido de cortar la respiraçon i anregelar l sangre. Dalguns caçadores alhebantórun-se a la jinela, agarrórun las spingardas i bíran passar al strelhumbre de las streilhas, ua lhoba einorme, ouleando, correndo, anraibada. Bírun-la sumir-se nas rugas streitas por adonde habie passado l carro i dar buoltas al terreiro, arrodeando la casa sola ua i muitas bezes, chamando an altos bózios zasperada, ancunsolable por aquel, que nun oubie más, nien arrespundie, de l abraço de la muorte!
Naide se astrebiu a lhebantar-se aqueilha nuite i nas que se seguírun passou l mesmo anquanto nun queimórun las sobras de l lhobo que aporbeitórun para fazer unto – un unto mui buono que cura l rematismo, cumo aquelha liçon fuorte cura las miolheiras dzriguladas … e até la de l Charca que al antrar an casa cuntento de la bida iba cantando l tró-la-ró-la-rá.
Las androlinas naqueilha hora roçában na baranda fugindo assustadas.

José F. Fernandes - Padre Zé

Porto 4 de Febreiro de 1962

10.6.10

Liçon II

cuntinuaçon
A la hora marcada inda mui cedo cumparecírun los dous antes de clarear l die.
Ajoeilhórun-se nas lajas fries aguardando cun pacéncia l benir de la lhibardade.
L Sr. Abade alhá apareciu tamien mui ancapotado, mas sien grandes priessas.
Agarrou un desses lhibros bielhos de piel angurriada i de letras gordas an que los sés i los fés, los us i los bés se baralhaban, i, por el rezou, rezou, todo un saltério dun lhatin misterioso.
De quando an beç alhá spargie auga benta, nas rezas, para melhor sortir eifeito, para pegar: pus claro!
L zditoso par speraba dzapaçanciado que aqueilha cerimónia lharguíssema benisse a acabar; i muita admiraçon fazie de que para se casaren bastara un si i, para se çcasar nun chegaba la reza dun lhibro anteiro de eigreija i toda ua pila d’auga benta.
Eilha anrebulhada nun xal de estame tritaba de l friu que chubie las lajas húmedas, el sentie ua delor fuorte a atrabessar nos renhones, i ls zinolhos, adromecidos de stribar-se ora neste, ora naquel.
L Sr. Abade de la freguesie cuntinaba sério, sintado na cadeira de suola, no tabrado alto tocando los lábios, segredando i çpejando caldeiricas d’auga benta pa riba i pa los lhados. Eilhes mirában-lo assujeitados, perguntadores.
Nun habie modos de rumper aqueilha fuorça, aquel nuolo quinze anhos atado. Atar na eigreija nun ye pándiga ningua.
L sol yá daba pulas jinelas. Ls dous casados buscában ler nun sei l quei na cara de l Sr. Cura, sério, cumo la státua de Santo Amaro. Perscuitában-lo i percuitában-se na meditaçon, cun cerimónia.
Por fin, pregunta el birando-se:
- Dezi-me, Sr. Reberendo Abade, inda demora muito?
Ningua respuosta!
- Quanto tiempo falta para acabar, Sr. Abade?
- Siléncio.
De quando na beç l heissope bolába-les na cabeça scurrindo auga frie.
- Sr. Reberendo Abade, suplicórun dambos a dous, acabai cun esto.
- Por fabor!
- Nun puodo más. Ui! Quando acabará, parece que me muorro.
Senténcia de l belhico: - acabará efetibamiente lhougo que un de ls dous eiqui presentes se morrrir, anton l outro queda çcasado “dzanforcado” i quite para se casar sigunda beç.
- Nanja you!
Alhebantórun-se ls dous dun poulo: - Nien you! – Bá, bá, aton?
- Aton you nun bos abisei no amprecípio? Sereis bós ls purmeiros casados a dar scándalo na nuossa tierra i nestes alredores, adonde ningun casado dou nunca que falar, nien un cachico assi?
I apuntaba l branco de la unha.
Se nun podeis bibir juntos bibi apartados de casa, mas siempre home i tie, siempre casados “anforcados” até morrer, rostro alhebantado i cuncéncia lhimpa.
Por esso diç l pobo: “antes que te cases mira l que fazes”.
Saliran dambos a dous de la eigreija, dezírun adius a la francesa, birando las cuostas partírun ls farrapos i las bidas i spurmentórun nunca más se topar no camino. Era ua destas guapas manhanas de eimbierno nas biesperas de la primabera sien aire, de gelada branca i l friu seco, nubrina adelgaçada. Cada un de los dous tornou adreito a la sua antiga casa, pulas caleijas más scónsias adonde las carriças chilriában, cuntentas, buscando ls sítios pa los sous niales.

ten cuntinuaçon

José F. Fernandes - Padre Zé
Porto 4 de Febreiro de 1962

9.6.10

Liçon

Casar-se, diç l pobo, ye “anforcar-se”.
Habie muitos anhos que Manuol Charca i Marie Lonsia bibien “anforcados”.
Nun tenien filhos i l amor i amisade dun pul outro longe de crecer arrefeciu cul somar de ls anhos i l cair de la niebe de ls eimbiernos.
Arresulbírun por esso nun triste die “dzanforcar-se”, quedar libres i quites. Cumparecírun, sigun se diç, delantre de l reberendo Senhor Abade Cura (assi l dízen)! I cumo hai giente capaç de todo tamien you sou capaç de acraditar, mas zde yá declaro que nun pongo la mano no lhume!
- Sr. Reberendo Abade, nós benimos eiqui … si! … ou melhor. You nun sei se me splico. L Sr. Reberendo Abade, nun sei se dá fé … ye que mos casestes. Pus nós benimos … si …
- Nós benimos, splicou rexerta la cumpanheira, para que l Senhor Abade assi cumo mos casestes mos tornassedes agora a çcasar. Nun podemos bibir juntos …
- Nien más un die! Nun mos damos bien … yá bimos que nun fumos feitos un pal outro!
Admiraçon de l reberendo belhico de pelo branco que iba para quarenta anhos pastoreaba aquel lhugar de Alhá-Santo i nunca l habie passado un causo semelhante.
- Anton los mius amigos querien agora çcasar-se, apuis de tantos anhos que bibírun felizes? Santo Dius, que eideias tuortas bos chubírun a la cabeça! Pus nunca oubistes dezir que aquilho que Dius ajuntou, l home nun aparta? Casar-se ye “anforcar-se”! unir-se para siempre!
- Diç l Sr. Abade: anhos felizes? Amargosos cumo la fiel de l mundo! Solo me tem relado la bida i lhebado a las puortas de la perdiçon este home, de cabeça zmiolhada.
- Calha-te xodairo! Tonta! Se nun stubisse eiqui l Sr. Abade, you te darie ansinarie.
- Bien bedes Sr. Reberendo Cura que nun podemos bibir juntos. Çcasai-mos quanto antes pul amor de Dius i de quien alhá teneis, por fabor de las buossa almas.
- Sr. Sr. Reberendo Abade dai l dito por nun dito i l feito por nun feito!
- Nun puodo!
- Cumo? Nun fui Buossa Reberendíssima que mos anuolou yá alhá ban quinze anhos? Passo más mal dado de la mie bida! Quien ata tamien dzata. Ora ua cumo essa.
- Mira Manuol, tu nun passas d’ua cabeça uoca, un bazbaque, un simplico que nien sequiera antendes para que beniste a este mundo; todo esto porque an pequeino nun fuste a la doutrina cumo debies. Mas tous pais ye que tebírun la culpa; i tu; Marie Lonsia, outro tanto.
Ide para casa, ganhai tino i pacéncia i nun torneis acá cun essas boubadas a dzanquemodar. Solo assi bos puodo cumbencir.
Por ua temporada las cousas cumponírun-se mas apuis bulbírun al mesmo. Tanto maçórun l Reberendo Abade que este se arresulbiu a dá-le ua liçon pimpona, de beras i nó de palabras.
- Beni acá no die tal que you bos çcasarei na eigreija. Bou-bos a dzatar.

ten cuntinuaçon
 
José F. Fernandes - Padre Zé
Porto 4 de Febreiro de 1962