23.7.12

Tocar de las Trindades

Siempre l çponer de l sol tubo sou ancanto:
final de jóldia al toque de las trindades; terminar de más un die a squadrilar l cuorpo de la segada nun die caliente de Júlio; l piar de l moucho ou l ranacalhar nas lhagonas i filos d'auga que a pouco i pouco se ban secando un apuis outro. Stá cálido l Praino, ásparo, un forno que abrasa l cuorpo i tempra la alma de saber no tentiar de la naturaleza.
Assi staba l cielo de Cicuiro, mirado de la capielha de Sant'Amaro, al tocar de las trindades no sábado passado.

Buonas tardes
i nuites de quelores ca,lientes

6.1.12

Camelos no Praino i lheinha de Santo Antonho

Ajuntában-se no meio l lhugar manhana cedo. Uns traien calagouças, outros maromas, angrideiras, i outros até troçadores nun fura pori aparecer dalgun trampo más fuorte pedir dientes afilados an beç de machadas, por bien grandes i pesadas que fúran. Era assi todos los anhos, nebasse ou fazisse sol, cun cenceinho ou merujeiro i aquel anho tamien assi se cumprie la tradiçon. Serien por ende uns trinta, solo los que yá habien pagado l bino, fuora la garotada que tamien iba para ajuntar menudas i arrastrar galhas até los carros a cargar. Al final de la jornada poderien cuntar cun bino i antremoços, cun suorte cada un roubarie tabafeia ou chouriça para fazer la rambóia serano adrento. Los mardomos botórun senténcia:
- Ei rapaziada! Hoije bamos pula lheinha para Adil Cunceilho i los cepos serán l que sobra de l castanheiro de Tiu Sabastian, l que se secou na carreira de los nuobe. Ála! a camino que la carga ye acerca i l santo nun puode apanhar friu!
Los dous carros, a las bezes más cunsoante las personas de l juntouro, eran puxados pula mocidade: dous a sigurar la cabeznalha i los outros, aparelhados por cuorpo ou eidade, fazien fuorça an stadulhos fuortes que donde an donde eran atados a la maroma que salie de la cabielha, cual sobeio  capaç de acorrear ua buona meia dúzia de juntas. Cada un aguardaba l die cumo se dun eisame de abaluaçon de tempra se tratara porque amostrar la fuorça, l génio i la manha era ua maneira de marcar campo i proua no meio de tanto macho.
An menos de dues horas yá habien tornado al terreiro no meio l lhugar cun la carga pronta,  los carros quedarien para çcargar apuis de almuorço porque l báfio a pata i botielho salie por chupones i telhados adonde las teilhas se arralában anriba de la chilha, más folhin que madeira afumada i l stómado apuis de tanto rodion yá se iba colando a las costielhas. Habie que aporbeitar porque outro botielho solo l die de la fiesta! De tarde trairien los cepos i a la hora de las trindades l lhume tenerie que quedar pronto a chiçcar.
Era no die de reis, un die que nien era santo nien lomeado, mas que traie agarrada la tradiçon de los reis magos: dar lhembráncias i outras comenéncias, modernices para se gastar l que un nun ten. Cul tiempo, i cumo inda hoije se fai an Spanha, passou a ser neste die la oucasion de dar las prepinas i dalgua anzona para ninos, mercada an Mobeiros ou na feira l Naso.
Apuis l almuorço i de haber passado la manha na jóldia cula mocidade a lheinha, batírun a la puorta. Siléncio!
- Antrai! quien ye? Preguntou mie mai. Nada!
- Bai a ber quien ye rapaç, anquanto you acabo de amanhar l lhume nun baia pori dalgua persona benir cun friu.
Mal botei l pie fuora de la cozina i ambiquei l mirar acuontra la puorta na outra punta de l corredor, bi un selumbron na buraca l gato, abri la puorta debagar, mirei pa riba a ber se bie dalgua persona, mas nada, solo bi l que habien deixado na soleira: un cabalhico malhado, de lhata, anriba de quatro ruodras negras. Bó!! i l que serie aquilho? Quien lo haberia deixado?!?! lhougo a mi que nunca habie tebido cousa tan delei para morar. Anton agora los Reis tamien andában porqui por este fin de mundo que quaije nien camino de carros tenie para poder antrar i salir deilhi? Botei-le la mano debagar, meio cun miedo que se scachasse, mirei-lo de lhado, de frente i por trás, peguei na cordica agarrada al cachaço i lhebei-lo de rede a rodar no cimento de l suolo pa la loija nistante andonada na squina de l scanho. Benie l cabalho, i l rei? pensei, esse se calha habie quedado perdido cun sou camelo no termo que arrodeaba l lhugar porque esse bicho más aquestumado a la arena por cierto quedou mareado nalgua caleija por bias de tanta piedra, anterrado no lhodaçal ou cun miedo de resbalar no carambelo al absedo, trés buonas rezones para afastar essa becheza de l Praino, adonde nunca los bi, ou será que andan çfraçados cumo no antruido?

Buonas nuites
i Reis an paç

1.1.12

No alto las eiras

Un die destes andaba por Sant'Amaro quando me dei fé de haber bisto un retrato dua fiesta de l berano sacada más ou menos daquel mesmo sítio. Anton, apuntei l ferragacho i ... chlack yá está!
L resultado ye l que podeis ber: ua no berano i outra nou eimbierno, ou d'alrobés!


Buonas tardes i
que l anho que hpije ampeça, a todos benga de feiçon.

21.11.11

Los Quatro Eibangeilhos


Yá no Sábado que ben se dará cuonta desta apresentaçon.

5.11.11

Ls Filadeiros


 
Ls Filadeiros

«De l lhino i lhana, ouro mana»,

Dezimos los mirandeses
Cunforme las manos por onde anda
I los gustos de los fragueses.


Eilhas filaban l filo
I tecien-lo nos telares,
Daba pa l nuosso bestido
I para toalhas d’altares.


Ate rendas i lhenços
Se fazien eiqui ne passado
Se bordaba i fazien cuordas
I roupa d’ambierno i de brano.


Mas de l belhon al malhadeiro
Ate chegar al alfaiate
Quanto trabalho i denheiro
Mos custaba cada fato.


Tamien la seda antigamente
Por nuossos abos cultibada
Filada pula nuossa gente
I bendien la que sobraba.

Antonho Luis Fernandes  - Tiu Andreia

Estes bersos fúrun publicados  l die dieç de l passado més de San Juan, an Bregácia, por oucasion de la apresentaçon de l libro: A TERRA DE DUAS LÍNGUAS - antologia de autores transmontanos.

12.10.11

Quadrados de Riba



Morában no cabanhal que hoije ye de tie Beatriç. Al lhado de la puorta de casa era la loija de los burros que Tiu Juan guiaba.
Na antrada de berano era el l guardian de las cereijas na cereijeira de Tiu Jin (l genro) i nós assi que lo pescábamos de l alto - cumo l tordo d'atalaia - escundiemos-mos atrás de l galho más gordo i quedábamos calhados até el passar ... mas las cereijas éran tantas que dában para nós i pa la paixarada.

Nota: apuis duns tiempo sien poner nada, mesmo que nun seia mui a menudo, a ber se la jorna a que mos apreponímos (poner todas las famílias eiqui) toma suco outra beç.

19.7.11

Camino de la Cándena

Eiqui se deixan dalguas falas de las cuontas de l Lhibro "Camino de la Cándena" que quedará pronto no amprecípio de l més que ben. Programado para salir a siete d'Agosto, por rezones de fuorça maior nun se puode afiançar data cierta. L tiempo ditará la hora i l die para que se puoda agradecer de biba boç a todas las personas de Cicuiro, antre outras, porque sien eilhas este lhibro nun serie possible.

L tiempo

“– Que nada! Mira cumo son las personas, que a las bezes por un pelo de lhombo de cochino quédan tan alborotadas que son capazes de poner meio mundo acontra l outro. I sabes? l pior ye botar la purmeira lapada.”

L sacristan i las rezas
“You iba mirando para baixo, mas cumo era pequerrico quaije nun bie nada, solo bie los da mie eidade na purmeira fila, apuis l Regidor i los homes más respeitados de l pobo. De las ties (algũas) solo oubie “Santa Maria… …Santa Maria… Amén.”

Manolielho
“ – Alto, dixo un deilhes, quetico ende i pouca regubiura se nó quedas no sítio cun esta spada atrabessada nas tripas que nien merda se te aporbeita. L home, seco, mediano, sfarrapado, dous uolhos a relhumbrar antre l pelo, la barba de muitos dies, queixadas angurriadas de fame, nien se bulhiu, mirou sien miedo l que parecie l xefe, botou las manos a los soldados cumo quien se ouferece para ser preso – nó que, cumo diç l dito dezideiro, trés a un méten-le ũa palha no culo – soltou nũa lhéngua meio asparcida a la de los soldados:
– Non me fáigades mal porque you bengo an bien. Non sou einemigo, por fabor non me mateis.
I botaba las manos al cielo mirando los soldados.”

Lusbel
“Cada garotico scundie-se atrás de sue mai ou adonde podie, siempre que Lusbel salie de l einfierno. Tembrában cumo las fuolhas de l álamo, paredes meias a la puonte de baixo. Ui que miedo… era pior do que salir a las nuites sien pagar l bino i dar-se de caras cun Tiu Bicente!”

La cabrada
“ Naqueilha manhana, Afonso sacou cedo la cabrada i zde l lhugar anté l lhombo de la sierra (scassos cinco cientos de metros) los animales nun lhebórun grandes rodiones no sou pacer adreitos al balhe de los Guenhotes, adonde l outonho de fin de márcio ampeçaba a cumponer barrigas prenhadas de frius d’eimbierno cun pouca palha, ningun grano i muita urze i carqueija.“

Las Maias
“ Meio a contra gusto, alhá Cepa fui resgalgando de galho na galho até l suolo sien abanar muito porque, a cada rodion más fuorte, le podie cair no lhombo ou na cabeça ũa manada de pelhiços amadurados prontos a soltar-se de l castanheiro. I cumo duolien, á mai á mai, parecien sobelas cun ganas de chegar al sabugo.“

La Mona Negra
“ Anton, solo l relhuzir de las bistas cobraba l mortiço i l negro de la cozina, forrada cun meia dúzia de baras de fumeiro, al menos haberie botielho no Natal i nos Reis, ũa scuridon lharga cumo nuite d’eimbierno adonde antraba pul campo de las teilhas cabalho, que serbien de chupon, ũa racica de lhuna clareada de gelada.“

La Spalda
“Al pie de l celheiro era la nuossa paraige, mesmo eilhi al pie de la scuola de casas berdes ancarreiradas de beta, un campo de la bola i ũa noeira. Tanta gana de bibir na cidade i inda quedábamos a la puorta!”

Antrada
"De las cuontas ressáltan berdadeiras figuras típicas de Cicuiro, antre eilhas l scritor de quelóquios tiu Antonho Delgado, que lhebou Gil Vicente al praino mirandés, ne l sou modo special de ber, cun l quelóquio Todo o Mundo e Ninguém. Ls porblemas de l die a die, las guerras de frunteira, que solo hai mui pouco tiempo deixórun de aflegir la giente mirandesa, las lhuitas antre aldés, berdadeiro terreno assinalado por machos que a las bezes se querien salir de sous lhemites, l abade cumo redadeiro juiç, l cuntrabado, las fiestas, la mala suorte de ls ouportunistas de todas las classes, todo esso i muito mais ye tratado nestas cuontas de l Camino de la Cándena i de muitos outros caminos."
Amadeu Ferreira
Diretor de la Coleçon An Mirandés

20.6.11

A Salto


Habie salido de Pertual més i meio antes. Cun dezasseis anhos era la purmeira beç que se bie fuora de los alredores de la Ribeira. A fin de tarde al dar ua buolta más loinge fuora de “La Palomba” – essa penson adonde habie ido a parar cun outros cumpanheiros de biaije i de jóldia tantas tardes eilhi nos cerrados de las fraldas de l Sierro – quando todo ampeçou a quedar anubrinado de las eideias i sien sentido. Solico, perdido nua lhéngua que nun sabie falar i nua tierra que fazie cien Mirandas, ua lhágrima escorriu cara abaixo para se esborraçar antre los nuolos de la mano a tembrar de friu. Nun habie andado muito mas perdiu l tino de l sítio de adonde habie salido. I agora? Pensaba cun sous botones, solo cula roupica de l cuorpo, cheno de fame i de grima, sien cuincer a naide l que serie del? I lhougo apuis de tanto trabalhico para eilhi chegar. Los outros de brebe achórun patron, mas a Antonho cumo era de menor eidade naide lo daba, tenerie que aguardar pula outerizaçon que sou pai le mandarie de Pertual.
Yá habie gastado los cien francos que lhebou pa la biaige, más cinquenta que Tiu Carpinteiro l amprestou. L sutento era chouriça cun pan al desaiuno, chouriça cun pan al almuorço i chouriça cun pan a la cena que l denheiro nun daba para más. No amprecípio, quando chegou a la Fráncia inda quemie na penson de l eitaliano adonde siempre demudaba l quemer. Dezie el quando l perguntában l que era l almuorço, l jantar ou la cena:
- Arroz i grão de bico … i chouriça! I tamén há fígado i coração.
L más barato, mas l pior fui quando se l acabou l denheiro. Por bergonha nun dixo nada a naide, saliu sien cenar para nun anaugar a ber los outros a quemer: perdiu-se.
Altas horas de la nuite passa un tiu eilhi i bei aquel garotico aculado antre ua puorta i las escaleiras, míran un pal outro, ganhou coraige i perguntou a querer arremedar l francés adonde quedaba la ruga de La Funténe. L home lhougo l dixo an spanhol que era eilhi abaixo, ua ruga pegada a la que estaba, tantos Antonhos aquel home nun berie por aqueilhas rugas!
No camino a la penson adonde outros çcansában de l duro die de los “chantiers” pensou an quantos más trabalhos tenerie que passar para se dzampenhar de los cuontos de reis que los passadores quebrórun a sou pai pula passaige de l rapaç. I anquanto la outerizaçon nun benie, más ua çpesa, suorte que Apolino le amprestou outros cinquenta francos para que nun se morrisse de fame, yá debie cien francos i de trabalho solo l cheiro. Durante l die, tanta hora sien poder fazer nada, quedaba deitado a dzanobelhar las abinturas que passou zde por que el i Narciso habien passado la Raia até Alcanhiças. Eilhi apanhórun un táxe para se meter no cambóio an Medina de l Campo, cousa yá amanhada cun los passadores. A la hora marcada alhá estában eilhes cun dous belhetes até acerca de los Perinéus. Narciso, más bielho i más espabilado, la eidade tamien l daba outra sigurança, botou sentença:
- Mira! Bamos a mercar uns jornales, ponemos-mos a lé-los no cambóio para que naide mos anquemode i assi passamos por spanholes.
Se bien lo pensórun, melhor lo fazírun: jornal abierto delantre de cada un i calhados que nien ratos. An Balhadolide antrórun dues “chicas” que lhougo se fúrun a poner delantre de los abintureiros quando ampeça ua deilhas:
- Galleguito, galleguito, entonces que dice el periodico?
I soltórun un fu fu fu fu ambuolto de fuorte risada quando Antonho, ancantadico culas cheirosas i anfitadas rapazas más do que cun las amboras de l jornal ye que se dou cuonta que lo habie abierto de cabeça abaixo. Narciso segredaba antre dientes:
- Tu calha-te i nun fales nada que se nó inda mos çcúbren.
Antes de chegar a Paléncia i al ramal que zbiaba adreitos a Lhion, ua deilhas inda lo dzafiou para l fazer cumpanha para Astúrias, mas el fizo-se mudo. Antolhar si se l antolhou i lhougo ua moça tan guapa! Eilhi apanhórun outro cambóio para Pamplona. A las solas oubiu-las buonas de Narciso:
- Mira – falou acenhando l dedo a apuntar – deiqui para delantre nien más ua léria ou lhiebas dues óstias que te rebolco. Tu nun bés que se mos çcúbren, la guarda cebil prende-mos i tenemos que buolber al para trás, sou chapuço.
I cuntinou a ler l jornal, que habie mercado an Medina de l Campo, até la estaçon de Pamplona. Nun era por anteresse de las amboras de l paiç de Franco que l espion de niales de picanço adaptado al nuobo mundo quedaba minutos anterminables nas fuolhas de eiquenomie, mas solo por oubrigaçon i miedo de Narciso. De Pamplona fúrun lhebados por un tal de Manecas de Miranda a ua casa adonde tamien stában más de l lhugar: Manuol Pedro; Chico Maleitas; Marie Cantina; Floréncia Miguela … tantos cuincidos i sien saber uns de los outros ye que era admiraçon! Carai que los passadores tenien las cousas bien amanhadas, pensou. Eilhi quedórun de espera i a la buona bida, nada más que quemer, dormir i cuntar lhonas. Fui al pensar nessa estada que no meio de l çcunsuolo de se ber solo inda soltou ua risica quando se acordou de la figura que habie feito quando eilhi biu ua retrete pula purmeira beç.
Cheno de cagaleira, saliu de l meio de los outros para ber se çcubrie un sítio para dar de cuorpo nun quarto que le chamában retrete, luxos a más para quien solo habie bido loijas de cria i touças para fazer las necidades. Habie ua concha grande a la parde , alta cumo un sintalho, branca cun buraco ne l meio, mas de tan branca nun poderie ser eilhi porque por aqueilha lhimpeza i albura toda al melhor era para un se lhabar, nunca para botar l rosco! De tan apertado que estaba mirou al redor i biu un bacio, la salbaçon de Antonho! era más pequerrico do que l que el tenie ambaixo la cama, mas aperto era aperto i naqueilha hora yá nun habie escuolhas. Eilhi mesmo se amugatou, nalgas más fuora que drento, ora gemento ora resfolgando de alíbio pensou: trés sigundos i yá está! Respirou fondo espreitando pula frincha de la puorta que habie quedado meio abierta, sentiu benir la ama de la casa tamien adreitos al retrete yá de saia meio alhebantada quando parou de estaca pul espanto i pula risada que mesmo eilhi botou al ber aquel purparo.
- Nó se hace ende – falou la espanhola – es en el báter! je je je je je …
Nua corrida a la sala adonde todo mundo aguardaba la hora de dar l salto para tierras de Fráncia – yá habie faltado más – a todos cuntou l que habie bido. Antonho passou a estar nas bocas daqueilha giente toda, ui que bergonha passou por bias de tanta eignoráncia, mas la maior admiraçon era cumo ye que el cunseguiu pousar l puio an tan pequeinho campo! Alhá lo ambolcou no báter aquel, dou ua anxalaugadela al bacio de los ninos de la ama de la casa i tornou al pie de los outros. Mal antrou todos lo mirórun, se tubisse un buraco eilhi por el se atirarie, cumo nun habie tubo que aguantar, custou mas aguantou las falas de todos pula eignoráncia que amostraba, solo que fidalgos eilhi nun habie pul que respundiu botando ua risica:
- Á bós falais assi porque nunca antrei nas buossas casas se nó yá me ansinariedes cumo era la retrete essa.
Remédio santo.Todo mundo se calhou. Quanto nun balie la lhibardade de l Praino adonde nun habie necidade de guardar la merda, solo que essa lhibardade nun atamaba las fomes grandes cumo dies de segada.
Al fin de cinco dies metidos naqueilha casa sien poder salir nien quaije ber l sol aparécen, al scurecer, dous homes a falar ua lhéngua que naide cumprendie – debien de ser bascos porque l castelhano el si lo cumprendie bien – pa los guiar até outro çtino.
Andubírun meia dúzia de quilontros até chegar a uns palheiros, loijas cun bacas i cabalhos. Eilhi quedórun un rato mas acerca de las dues de la manhana dous homes, un alantre i outro atrás, pegórun neilhes a atrabessar cerrados i más cerrados cun auga que an dalguns sítios chegaba até los zinolhos, siempre a chubir nuite fuora até un palheiro cheno de feno puosto no meio de l nada todo escuro. Parece que inda sentie l malo cheiro que muitos outros habien deixado, tanto fertume que nien un se podie deitar no feno sien ampalpar brandura.
Yá manhana cedo eilhi le lhebórun para quemer uas batatas cun chicha mui pegachosa de sabor que nunca habien sentido. Diç Antonho:
- Esta chicha ye de burro. You nun la quiero, solo como las batatas i nien sei se las maçco. Ten pelos de burro ruço, mira á Narciso.
- Burro sós tu se nun la comes, tu nun bés que fui todo cozido junto. Queda cun fame se quieres que a mi pouco se me amporta.
Outro remédio nun tubo se nó atamar la fame cun batatas i chicha de burro ou sien ser de burro, l amportante era quedar farto pus nun sabie quando buolberie a ferrar l diente.
A meia manhana aparécen dous carros pa los lhebar más alhá: un, l de lantre, iba solo cul chofér, ne l outro siete ou uito, Antonho yá nun cabie, i agora? Un deilhes nun stubo cun meias modas:
- Benga! deitado en el cofre! listo que no hay tiempo a perder.
Cumo el balanciasse an se meter no escuro de la mala l carro, bai l spanhol, pon ua mano nas calças de pana, outra na gola de la jaqueta i pumba: se nun bás dua maneira bás doutra, ála! fui mesmo de chafurgo. L carro delantre sien naide debie ser seinha ou batedor se nó nun iba assi, l outro cheno i cun peso nas baras, ou cumo quien diç na mala de trás. Aquilho staba escuro cumo l culo de l lhobo, nien racica de lhuç antraba, l carro ora chubie ora abaixaba siempre a las regubiuras cun Antonho a rebolcos dun lhado pal outro, pumba, trumm, más ua cabeçada na lhata ou um puntapie na tampa de la mala. Tan agoniado quedou que más l apetecie morrer. Los cumpanheiros de biaije inda falórun:
- Cun tanto trumpaço que lhieba, aquel bai a salir bien escalabaçado, cuitadico, ou muorto! sabe-se alhá.
Quando l chofér abriu l cofre i sacou a Antonho deilhi todo mundo quedou assustado quando lo bírun chimpar-se redondo no suolo, más muorto que bibo, a cheirar a perfume de tripa i miedo de tantos dies de biaije loinge de la Ribeira. Acordou deitado cun muita cara al redor del, açarapantado de la auga frie que sentiu na tiesta, branco cumo la cera meio a rebirar los uolhos sien saber se estaba bibo ou muorto, an Fráncia, na Spanha ou an Pertual. Bie todo a remolinar, inda fizo fuorça para se poner de pie mas solo passado un cacho cul cuorpo maçado i delorido de todo tornou a agarrar l sano sentido que lo fizo eilhi chegar.
Al loinge bien-se casas na punta de l carreironico que desambocaba a la puorta de “La Palomba”, la purmeira penson an tierras de Bordéus.
Apuis de se acordar de tanta canseira nun poderie pensar que un reles papelico, ou la falta del, lo oubrigasse a tornar al para trás. Aposte que nun demorarie …