2.11.08

Facho

Facho - ancruzelhada
Cume an tiempos antre las scaleiras de tiu Cassaco i la barbearia de tiu Bicente - sítio de barbas, pelos i cumbersas a la lhuç i calor de l sol de la manhana de Deimingo - hoije ye na Casa de l Pobo stribados no balcón a çurripiar ua copa ou meia cerbeija que las cumbersas ampeçan, las lhonas fazen memorias i las cuontas se antressacan uas aspuis d’outras assi cume balancigas nacidas de semientes arramadas al calhas nua binha stercada de nuobo. Ye nessas cumbersas que se çcute la eidade d’ua çreijeira, l zaparcer d’ua cruç ou l nacer dun chamadeiro. Porque se chama assi neste sítio ou ne l’outro, todo eideias que mos chegan de la memoria que l pobo cunserbou geraçones atrás de geraçones.
Aquel die falaba-se de l Facho: “chama-se assi porque no tiempo de las guerras eilhi stában personas cun fachucos para dar sinal de l’einemigo … ” dezie Loutério.
La berdade nun anda loinge d’ende i l sítio de l Facho, ou adonde le chamóran Facho pula purmeira béç, será más ou menos adonde hoije stá l depósito d’auga, l maior ponto de cota de todo l praino (856m) sien cuntar cula sierra (911m) no Castielho (este si l sítio más alto de l cunceilho i de adonde se abistában los reinos de Castielha, León, Galiza i Pertual).
Más tarde l chamadeiro espargiu-se i quemiu tierras de l Prado, de l Cabeço i de la Lhagonica anté chegar al que hoije ye: las tierras antre los Cousses i l Prado. I na berdade eilhi habie un facho puosto no tiempo de las guerras cula Fráncia de Napoleón para dar abiso an causo de chegada de l’einemigo. Era un sítio cun centinelas, begias de la raia que botában un foguete para abisar outros Fachos de l peligro que s’arrimaba.
L Abade de Baçal diç assi an Memórias Arqueológicas – Vol. IV:
Em 1809 vendo toda a fronteira transmontana ameaçada pelo inimigo o presidente da junta propôs na sessão de 17 de Janeiro desse ano a adopção de providências conducentes à defesa da região mirandesa e no dia 24 desse mês fez reunir uma sessão extraordinária; da acta dela copiamos o seguinte:
“...
Assentarão portanto uniformemente que os pontos mais essenciais que carecem de ser promptamente fortificados, he Paradella, Senhora da Luz, Cruz de Candia, Moinho da Raia, e alturas de Avellanoso ....
Em quarto lugar se julgou do mesmo interesse que affectivamente se posessem seis fachos a saber: primeiro em Val d’Águia, o segundo em Aldeanova, terceiro Paradella, quarto Senhora da Luz, Quinto Cicouro e sexto em Avellanoso, isto he, para de noute e para de die seria muito conveniente que houvesse foguettes nestas mesma posiçois.”
.
Nota: ambestigaçón científica de Amadeu Ferreira - Agosto de 2008
.
Buonas tardes
i fachos acesos

3 comentários:

Anónimo disse...

Buonas...
Nada a ber cum isso, nien tiempo de ler... ya se bera manhana....

Tengo ua pergunta... Cum que piedra ye que se joga a la cunca ?
Hai un tipo de piedra perferida (pur barias rezones, nun sei : forma, peso, ...) ou no ?

So isso, i ya bos direi purquei açpuis...

Boieiro disse...

Buonas nuites

La melhor piedra ye la lhasca de cantarie ou antón piçarra. mas qualquiera piedra sirbe pal jogo, anté l xeixo!

Abraços

Tiégui disse...

Buonas nuites !
Ando pur ende a buscar l'ourige dalguas palabras stranhas i ando a screbir algo suobre isso.

Falando de :

- cunca que bou a screbir kunka ye formado pur kun- i -ka. Al sufixo ka ye un deminutibo basco. An quanto a kun- nun sei, supongo que zgniba ua piedra bien particular (pur isso ye que you te pedie que piedra se usaba pal jogo). Las cunclozones (purbisorias) son que cunca quier dezir pedrica.

-cantarie ye formado de Kant- i -ari. An basco -ari ye piedra... Kant nun sei, un tipo de piedra talbeç.

-cantabria ye formado kant- i -briga. An muitas lhienguas celtas (Lusitano, Ligure, Gaul'es) briga ye muntanha. Cunclusones Cantabria son las muntanhas feitas dua penha particular, la kant que nun sei lo que ye !

Ya agora que falas de piçarra... nun beio mui bien cum ye essa pedrica... da para fazer lhume ??? Purque se tal ye l caso anton tamien ye basco cumpouosto pur pitzu- i -ari que quier dezir la piedra que acende !!!

Ala bou-me que se no manhana nun çperto an cundiçones !